Tema: Oqıw sabaqlarinda kórgizbeli qurallardan paydalaniw. Jobasi: I. Kirisiw II. Tiykarǵi bólim

oqıwdıń ekspressivligi ústinde islew
Oqıwdıń ekspressivligi-awızsha sóylew arqalı tıńlawshılarǵa dóretpe ideyasına bolǵan munasábetin etkazish qábileti.
Tariypdan kórinip turıptı, olda, ekspressivlik oqıw sanasın menen baylanıslı. Tek jaqsı tushunilgan zattı kórkem oqıw múmkin. Sol sebepli oqıtıwshılar arasında ekspresivlik sananıń kórsetkishi bolıp tabıladı degen pikir bar. Kóplegen jaǵdaylarda, bunday bayanat tuwrı keledi. Sonı este tutingki, studentlerdiń sintaktik oqıw basqıshına ótiwiniń tiykarǵı belgisi-bul o'qilayotgan zattıń tuwrı intonaciyası, bul bólek oqıw birlikleriniń teksttiń ulıwma mánisi menen óz-ara baylanıslılıǵı shárti menen júzege keledi (" oqıwdıń tuwrılıǵı hám tuwriligi ústinde islew" bólimine qarang). Usınıń menen birge, oqıtıwshı baslanǵısh klass oqıwshıları " eliklew ekspressivligi" menen ajralıp turıwın unutpasligi kerek, bul erda fonemik esitiw qábileti jaqsı bolǵan balalar úlkenler tárepinen isletiletuǵın intonatsion naǵıstı aytılıw etilgen sóz dizbegilerdiń mánisi haqqında oylamastan anıq nusqalasadı. Taǵı bir ekstremal jaǵday ámeldegi: tekstti jaqsı tushungan bala onı birdeyde, jimgina oqıydı, intonaciyanı ekspressivlik quralı retinde isletmeydi. Bul balanıń hádden tıs uyalshaqlıǵı, uyalshaqlıǵı yamasa jaysha onıń bilimsizligi sebepli júz boladı.
Awızsha sóylew járdeminde intonaciya, júz ańlatpaları, ım-ishara - belgiler, mise-en-saqna -siz paydalanıwdı úyreniwińiz kerek.
Intonaciya -dawıslı sóylewdiń birgelikte háreket etiwshi elementleri kompleksi, onıń járdeminde bayanatshı hám tıńlawshı sóylew aǵımında bayanat jáne onıń semantik bólimlerin ajıratıp turadı. Oqıwdıń ekspressivligi boyınsha islerdiń kópshiligi onıń tiykarǵı quralı retinde intonaciya ústinde islew bolıp tabıladı.
Bul erda biz balalardı kórkem oqıwǵa úyretiwdiń ulıwma máselelerine toqtalamiz.
Oqıtıwshı oqıwdıń ekspressivligi ústinde islew shártlerin biliwi kerek:
1. Shıǵarmanı kórkem oqıw úlgisi kórsetiliwi kerek. Bul oqıtıwshı tárepinen úlgili oqıw yamasa usta tárepinen jazıw daǵı kórkem sózdi oqıw bolıwı múmkin. Eger úlgi dóretpe menen dáslepki tanısıwda kórsetiw etilse, oqıtıwshı tárepinen oqıwǵa shaqırıq qılıw jaqsılaw bolıp tabıladı. Eger úlgili oqıw shınıǵıwlar basqıshında kórkem oqıwda qatnasıw etse, ol jaǵdayda usta oqıwdı tákirarlaw ushın texnikalıq qurallardan paydalanıw múmkin.
Kórkem oqıw úlgisin kórsetiw bir neshe shınjırǵa iye: birinshiden, bunday oqıw baslanǵısh oqıwshı umtılıwı kerek bolǵan ayriqsha standartqa aylanadı ; ekinshiden, úlgili oqıw tıńlawshılar aldında I. shıǵarmasınıń mánisin túsiniwdi ashıp beredi, sol sebepli onı sanalı túrde oqıwǵa járdem beredi: úshinshiden, ol " eliklew ekspressivligi" ushın tiykar bolıp xızmet etedi hám eger miynettiń tereńligi oqıwshına túsiniksiz bolıp shıqsa da unamlı rol oynawı múmkin: málim sezim-sezimlerdi ańlatiwshı intonaciyaǵa eliklew etip, bala bul sezim-sezimlerdi basdan keshira baslaydı hám sezimiy tájiriybeler arqalı shıǵarmanı túsiniwge keledi.
3. Ekspressiv oqıw ústinde islewden aldın shıǵarmanı qıyqımlıq menen analiz qılıw kerek. Sol sebepli kórkem oqıw daǵı shınıǵıwlar sabaqlardıń juwmaqlawshı basqıshlarında, dóretpe forması hám mazmunı ústinde jumıs tawsılǵannan keyin ámelge asırılıwı kerek. Biraq, oqıwdıń ekspressivligi ústinde islew tek shınıǵıw shınıǵıwlarınan paydalanıw dep oylaw múmkin emes. Kórkem oqıwdı úyreniw-bul sabaqtıń barlıq basqıshların óz ishine alatuǵın quramalı process, sebebi ol organikalıq túrde shıǵarmanı aqıl etiwge tayarlıq, dóretpe menen dáslepki tanısıw hám dóretpe ideyası ústinde islew menen belgilenedi.
4. Dóretpe tili ústinde islew de oqıwdıń ekspressivligini rawajlandırıw shártlerinen biri bolıp tabıladı. Eger olar dóretpe formasın tushunmasalar, studentlerden kórkem oqıwǵa erisiw múmkin emes, sol sebepli vizual - ekspressiv qurallardı baqlaw miynettiń ideologiyalıq baǵdarın túsiniw boyınsha jumıstıń organikalıq bólegine aylanadı.
5. Oqıwdıń ekspressivligi ústinde islew mektep oqıwshılarınıń oyda sawlelendiriwin qayta qayta tiklewge, yaǵnıy. avtordıń awızsha xarakteristikaına kóre turmıstı oyda sawlelendiriw, avtor suwretlegen zatlardı ishki kóz menen kóriw qábiletine. Ísılmaǵan oqıwshınıń oyda sawlelendiriwin qayta qayta tiklew ushın " avtor belgileri" den paydalanıp, kóz aldında epizod, landshaft, portret jaratıwdı úyretiw kerek. Oyda sawlelendiriwdi qayta tikleytuǵın usıllar grafik hám awızsha súwretlew, film lentalarini dúziw, kino ssenariylarini jazıw, sonıń menen birge roldı oqıw, dramatizatsiya. Sonday etip, oqıw sabaqlarında bunday islerdiń hár qıylı iskerlik túrleri menen kombinatsiyasın oqıwdıń ekspressivligiga tásir etiwshi taǵı bir omilni ataw múmkin.
6. Ekspressiv oqıw ústinde islewdiń zárúrli shárti, sonıń menen birge, klassta analiz etilgen shıǵarmanı oqıw variantların talqılaw bolıp tabıladı. Sabaq aqırında 2-3 student shıǵarmanı (yamasa onıń bir bólegin) qulaq menen oqıwı hám klass oqıwshıları oqılıwındaǵı áwmet hám qátelerdi talqılawları maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Sonı este tutıw kerek, bunday talqılawdıń sesler uyǵınlıǵıı biznes hám dos sıpatında bolıwı kerek. Sol maqsette tanıs bolmaǵan adamlar tárepinen tekstti oqıw ushın lenta jazıwınan paydalanıw qolay. Bul sózlerdiń ob'ektivligini saqlawǵa járdem beredi.
Balalardı kórkem oqıwǵa úyretiwdiń tiykarǵı maqseti dawıs shıǵarıp oqıw wazıypasın anıqlaw qábiletin qáliplestiriw bolıp tabıladı: tıńlawshılarǵa tuwrı saylanǵan awızsha sóylew qurallarından paydalanǵan halda dóretpe haqqındaǵı túsiniklerin etkazish. Biraq, bunday quramalı uqıp oqıtıwshınıń jumıs, birinshiden, jumıstıń mánisine kiriwge járdem beretuǵın kónlikpelerdi rawajlandırıw boyınsha mashaqatlı miyneti nátiyjesinde júzege keledi, ekinshiden, sizdiń dawısıngizdan paydalanıw usınıs etiledi. Keling, bir tárepden balaǵa tekstte háreket qılıw hám avtordıń niyetin ańǵarıwǵa járdem beretuǵın bir neshe shınıǵıwlardı atqaramız, basqa tárepden, sezimiy intonaciya ushın sharayat jaratamız, onıń tiykarında intonaciyanıń bólek strukturalıq bólimleri ústinde jumıs alıp barıladı :
* tekstte qanday etip oqıw, atap ótiw hám sóz dizbegin tuwrı oqıw kerekligini kórsetetuǵın taslandıq sózlerin tabıń (mısalı, " Qar qız" ertekin oqıtıp atırǵanda : Qar qız pısırılgen, kempir so'raydi:ne kúlkili bo'lmadi?);
* qaharmandıń sózleri neni ańlatıwın belgileń, olardı qanday oqıw kerekligini oylap kóriń (mısalı, M. Gorkiyning " vorobyshko" shıǵarmasın oqıtıp atırǵanda ):
Tekst:
Ne? Ne?
Keshte sizge Teddi.
hám pıshıq sizdi erga taslaydı.
* shıǵarmada qanday sózler isletilingenligi menen avtordıń qaharmanǵa bolǵan munasábetin anıqlań (mısalı, avtor óz qaharmanın " shımshıq" dep ataǵanı sıyaqlı - pudik, shımshıq, shımshıq ):
* qaharmanlarǵa bolǵan munasábetińizdi anıqlań (mısalı, M. Gorkiyning " shımshıq" teksti boyınsha orınlanǵan shınıǵıwlardan keyin, Pudikka, shımshıq onasiga qanday munasábette bolıwıngizga juwap beriń), (7-qosımsha ).
Sonday etip, ekspresivlik ústinde islew bir neshe jónelislerdiń birlespesi bolıp tabıladı:
texnikalıq, sonday-aq dem alıwdı úyretiw, artikulyatsiya apparatın jetilistiriw;
intonaciya -intonaciya komponentleri boyınsha arnawlı islerdi óz ishine aladı ;
semantik-jumıs ideyasın túsiniw ushın pútkil jumıs sistemasın ámelge asırıw ;
oqıw -balalardı analizden keyin shıǵarmanı kórkem oqıwǵa úyretiw.
Bul jónelislerdiń málim bir dárejede kombinatsiyası júdá kóp faktorlarǵa baylanıslı :
studentlerdiń bilim dárejesinden;
jumıs kóleminden;
jumıs formasından;
oqıtıwshı tárepinen qoyılǵan sabaq wazıypalarınan hám basqalar.
Bul bapta baslanǵısh mektepte shıǵarmanı tariyxıy rawajlanıwda oqıw metodologiyasi kórip shıǵılǵan ; zamanagóy metodika menen belgilengen shıǵarma ústinde islewdiń ush tiykarǵı basqıshı suwretlengen. Usınıń menen birge, jumıstıń keyingi basqıshına - oqıwdı úyretiw basqıshına itibar qaratıladı : shıǵarmanı analiz qılıw qábiletleri sisteması aytıp ótken, analiz waqtında islew tártibi anıqlanǵan, oqıwshılarǵa dóretpe faktlarini túsiniwge, avtordıń pozitsiyasini ańǵarıwǵa hám óz munasábetin rawajlandırıwǵa járdem beretuǵın bir qatar texnika hám dóretiwshilik wazıypalar xarakteristikalanǵan. o'qilayotgan zatqa. Dóretiwshilik wazıypalardıń dástúriy túrleri awızsha hám grafik sızıw, illyustratsiyani analiz qılıw, dóretiwshilik qayta gúrriń qılıw bolıp tabıladı.

Juwmaq
Oqıtıwdıń pútkil sisteması ulıwma didaktik principler hám nizamlıqlarǵa tiykarlanadı, olar arasında hár bir oqıwshınıń dóretiwshilik potencialına súyene otirip, oqıtıwshınıń jetekshi rolindegi ilimiy, sistemalı, sanalı, aktivlik, kórinisti qóllaw hám oqıw procesin shólkemlestiriwdiń jámáátlik, gruppalı, individual formalarınıń eń aqılǵa say kombinatsiyası.
Oqıwdı úyreniw sóylew iskerligi túrleri menen jaqın sheriklikte ámelge asıriladı : sóylew, tıńlaw hám jazıw. Tuwrıdan-tuwrı oqıwdı úyreniw balalardı oqıwdıń etakchi túrlerin ózlestiriwge qaratılǵan : oqıwshı, kirisiw, kóriw hám abstrakt.
Oqıwdı úyretiwde hár bir oqıtıwshı kónlikpeler (tuwrılıǵı, tuwriligi, sanasın, ekspressivligi) hám oqıw texnikası ústinde islewi, hár túrlı túrdegi islerdi, usıllardı (sezimiy-kontseptual usıl, túsindiriw oqıw, oqıw - kórip shıǵıw, dóretiwshilik oqıw usılı, tárbiyalıq oqıw ) hám oqıw usılların qóllawı kerek.
Oqıw qábileti oqıw texnikasın ózlestiriwdi óz ishine aladı, yaǵnıy. málim bir grafik sistemada jazılǵan tekstti tuwrı aytıw hám oqıǵanlaringizni túsiniw qábileti. Jetik oqıwdıń eń zárúrli qásiyetleri tómendegilerden ibarat : joqarı oqıw tezligi (óz-ózinen), bul qabıl etilgen baspa materialdı qayta islewdiń avtomatizmi, oqıwdıń maslasıwshılıǵı, yaǵnıy. sóylew jaǵdayına qaray hár túrlı tezlikte oqıw qábileti.
Oqıwdıń joqarı tezligi hám maslasıwshılıǵı oqıw procesin ámelge asırıw ushın zárúr bolǵan basqa kóplegen kónlikpelerdiń tiykarı bolıp tabıladı. Bular quramdıń ayırım máselelerine itibar qaratıw qábileti sıyaqlı qábiletler bolıp tabıladı; oqıw processinde keyingi aytılatuǵın zatlardı aldınan biliw; teksttiń tiykarǵı jayların anıqlaw ; bayanattıń tiykarǵı ideyasın esaplaw ; zárúrli zattı áhmiyetsiz aqıl etilgen maǵlıwmatlardan ajıratıw ; bayanattıń mantig'ini, dúzilisin anıqlaw ; juwmaqlar shıǵarıw hám olardı óz sózlerińiz menen qáliplestiriw; alınǵan maǵlıwmatlardı sın kózqarastan bahalaw, oǵan munasábet bildiriń hám tiyisli turmıslıq jaǵdaylarda paydalanıń.
Kishi mektep oqıwshıların oqıwdı úyretiw metodologiyasiga úlken úles qosqan : K. D. Ushinskiy, T. G. Yegorov, S. P. Redozubov, L. F. Klimanova, v. G. Goretskiy, M. G. Golovanova, T. G. Ramzayeva hám basqalar. bul belgili shaxslar hár qıylı oqıw qóllanbaların islep shıqtılar, olar oqıtıwshına baslanǵısh mektep oqıwshılarında tolıq oqıw qábiletin qáliplestiriwde sawatlılıq hám klass oqıw sabaqlarında oqıw dáwiri.