Tema: Processorlerdin islew principi, turleri ha’m arxitekturasi

Tema: Processorlerdin islew principi, turleri ha’m arxitekturasi.
Sistemali platalar ham shinalar sistemali (motherboard) yamasa bas (mainboard) platalarga kóp sanlı hár turli mikrosxemelar, razyomlar hám basqa elementler jaylasadı.

Oraylıq processor (CPU; ingliz tilinde orayliq processor, CPU) mashina kórsetpelerin bejeretuģın elektron birlik yamasa integral mikrosxema, kompyuterdıń tiykarģı bólegi esaplandı.
Dá’slep , oraylıq processor ataması tek qattıq logikalıqq operatciyalardı emes bálkim kompyuter dásturlerin mashina kodı túsiniw hám bejeriw ushın mólshellengen.
Processorlar islep shiģarıwdıń rawajlanıw tariyxı basqa elektron komponentler hám sxemalar ushın islep shiģarıw texnologiyasınıń rawajlanıw tariyxına tuwrı keledı.
1940-jıllardan 1950 jıllardiń aqırında bolģan dawrdi óz ishine alģan birinshi basqısh elektromexanik orıi, ferrit yadroları hám vacuum nayshaları járdemınde processorlar jaratıw edı.
1950-jıllardin’ ortalarında 1960-jıllardıń ortlarına shekem bolģan ekinshi basqısh tranzistorlar shıģarıw edi. Tranzistorlar zamanaģoy ko’riniwge jaqın taxtalarģa ornaıldı.
1960-jıllardiń ortalarında payda bolģan ushinshi basqısh mikrosxemalardan paydalanıw edı.
Tórtinshi basqısh 1970-jıllardiń baslarında texnologiyaniń’ utısı sebeli LSI hám VLSI ráwishte úlken hám júda keń kólemli integral microprocessor- mikrosxema jaratıldı.
Házirde barlıq forumda processorlardı salıstırıw talqılaw etiledi. Tiykarlanıp bul salıstırıwlar Intel hám AMD protsessorlar arasında boladı. Processor kompyuterdegi barlıq buyrıqlardı islep shıǵaradı.
Processor tańlawda kompyuterdiń islewin kórsetetuǵın belgilerge itibar qaratıw kerek. Bular :
— Hár bir yadrodıń chastotası.
— Kesh (1, 2, 3 urovenli)
— Shinanıń chastotası.
— Fizikalıq yadrodıń sanı.
Basqarıw qurılması (BQ) - mashinanıń barlıq bloklarına kerekli waqıtta anıq basqarıw signalların uzatadı (basqarıwshı impulslardı).
Arifmetik-logikalıq (ALQ) — sanlı hám belgili maǵlıwmat ústinde barlıq arifmetikalıq hám logikalıq ámellerdi orınlaw ushın arnalǵan (JK lardıń bazıbir modellerinde ámellerdiń orınlanıwın tezlestiriw ushın qosımsha matematikalıq (soprocessor jalǵanadı).
Mikroprocessorlı yad (MPYA) — mashina islewiniń eń jaqın taktlerindegi esaplawlarda tuwrı qatnasatuǵın maǵlıwmattı qısqa waqıt saqlaw, jazıw hám uzatıw ushın arnalǵan.
MPYA registrlar tiykarında qurıladı hám mashinanıń joqarı tezligin támiyinlew ushın isletiledi, sebebi tiykarǵı yad tez islewshi mikroprocessordıń nátiyjeli islewi ushın kerek bolǵan maǵlıwmattı jazıw, izlew hám oqıw tezligin barlıq waqıtta támiyinley almaydı.
Processordıń razryadlılıǵı — quramalı parametr. Processorǵa tiykarǵı xarakteristikası razryadlılıq bolǵan úsh áhmiyetli qurılma kiredi: ·
Maǵlıwmatlardı kiritiw hám shıǵarıw shinası;
Ishki registrler;
YAD adresleri shinası.
Processordıń tezligi — ápiwayı parametr bolıp, gerclerde (Gc) ólshenedi; 1 MGc sekundına million taktqa teń.
Házirgi kúnde tek 2 tipdegi razryadlar ámeldegi bolıp, bular x32 hám x64 bolıp tabıladı. X86 bolsa x32 dıń sinonimi esaplanadı (qay jerde bolıp tabıladı x86 razryad menen dús keliwib qalsańız, bilinki bul x32 bolıp tabıladı ).Eger bir ornatılatuǵın diskta da 32 de 64 razryadlı operacion sistemalar ámeldegi bolsa, ornatıw processinde sizge tańlawǵa múmkinshilik beredi. Ádette ornatılıw (po umolchanie) x32 ornatıladı.
Paydalanılģan adebiyatlar.
1. Broydo V.L. Vichislitelnie sistemi, seti i telekommunikatsii. SPb. Piter: 2009.
2. Nigmatov X. va boshqalar. Zamonaviy axborot texnologiyalari. O’quv qo’llanma. “Navro’z” nashriyoti. Toshkent. 2015 y.
3. Nigmatov X., Tursunov N. Kompyuter tizimlari va tarmoqlari. O’quv qo’llanma. “Toshkent islom universiteti nashriot-matbaa birlashmasi” nashriyoti. Toshkent shaxri. 2018 й. 184 bet.