Tema: Tábiy birikpeler ximiyası pániniń maqseti hám wazıypaları Joba: Kirisiw Tiykarģi bólim

I-Bap. Tábiy birikpeler ximiyası páni rawajlanıw tariyxı jáne onıń qásiyetleri.
1.1. Olardıń tábiyaatda tarqalıwı, dúzilisi, alınıwı usılları hám fiziologikalıq aktivligi.
Tábiy birikpeler tábiyatta keń tarqalǵan bolip, biologiyalıq processda zárúrli rol oynaydı. Bularǵa belgili bolǵan barlıq tábiy elementler atap aytqanda uglevodlar, alkoidlar, vitaminlar, antibiotlar, aminokislotalar, osimlik pigmenleri hám t.b. kiredi.
Ulıwma aytqanda ósimlik hám de tiri organizmler tárepinen payda bolatuģin barlıq birikpeler tábiy birikpeler túrine kiredi.
Tábiy birikpelerdi úyrenıw nátiyjeleri organikalıq hám de biologiyalıq ximiyanıń tazadan jańa bilimler menen hám de kónikpelerdiń házirgi zaman usılları menen toldirdi. Konfarmatsion analiz, organikalıq birikpelerdiń stereo ximiyasın úyrenıw nátiyjede payda bolǵan desek mubolaģa bolmaydi.
Sol sebepli de tábiy birikpeler ximiyası organikalıq ximiyanıń ajıralmaytuǵın bólegi bolip ģana qalmay, ózine tán qásiyetlerine de iye. Bul tarawda ilimiy izertlewlerdi ámelge asırıp atırǵan ilimpazlar tábiy birikpelerdi dúzilisin úyrenıw processinde olardı sturukturasinan organikalıq birikpelerdi sturukturalari kelip shıqqan halda úyrenıp, biosintez hám de biogeniz máselelerine da itıbarın qaratıw kerek boladı. Tábiy birikpelerdi gruppalarǵa bóliwde tekǵana olardıń ximiyalıq belgileri menen olardıń fiziologikalıq aktivligi hám basqa qásiyetleri de itıbarǵa alınadı. Vitaminlar, aktibioginlar, alkaloidlar hám basqa hár túrlı xarakter degi birikpelerdiń ónim bolıwı joqarıdaǵı pikirimizge jarqın mısal bolaladi.
Ádebiyatlarda kórsetiliwinshe tábiy birikpeler tómendegishe gruppalarǵa bólinedi:
1. Kislotalar hám olardıń tuwındıları. Lipidlar. Maylar hám may tárizli elementler.
2. Aminokislotalar. Beloklar. Fermentler. Nuklein kislotalar.
3. Kóp atomli spirtler. Uglevodlar. Pektinlar.
4. Ligninlar
5. Terpenlar. Korotinoidlar. Kauchuk. Efir mayları.
6. Steroidlar.
7. Glikozidlar.
8. Kumarinlar.
9. Flovonoidlar.
10. Alkoloidlar.
11. Antibiotiklar.
12. Vitaminler.
Házirgi bazar ekonomikası sharayatında tábiy birikpelerdi (vitaminler, glikozidlar, kumarinlar hám basqalar) úyrenıw olardı jańalardı izlep tabıw hám islep shıǵarıwǵa engiziw sol kúnniń zárúrli wazıypalarınan biri esaplanadı. Qashqadárya wálayatınıń tawli rayonları ese túrli rayon dárilik ósimliklerge bay bolip, olar házirgi waqıtta xalq shıpakerlik kásibinde keń qollanılıp atır. Aytiw múmkin ele Qashqadárya, Surxandárya wálayatlarındaǵı (tawli aymaqlarındaǵı) dárilik ósimlikler jetkilikli dárejede úyrenilmegen.
Buǵan baylanıslı ximikler, biologlar, farmokaloglar hám de texnaloglar ózara sheriklikte ilimiy izertlewlerdi ámelge asırsalar, ásirese, maqsetke muwapıq bolar edi.
Sonı da aytiw kerek Qarsı Mámleket Universiteti ximiya bioligiya fakultetiniń ximiya kafedrasınıń professor oqitiwshilari ÓzFA ósimlik elementlerı ximiyası ilimiy tekseriw institutınıń ilimpazları menen buǵan baylanıslı bir qatar ilimiy izertlewlerdi ámelge asırmaqdalar.
Oylaymizki bunday ózara sheriklik hám de ilimiy izertlewler kelesinde álbette óz nátiyjesin beredi.