Темир йул транспортида бошкаришнинг

4.2. Temir yo‘l transportining ma’lumotlar uzatadigan yagona tarmog‘i 
Bugungi kunda ma’naviy va jismonan eskirgan tizimlarni almashtirish, 
zamonaviy xalqaro talablar va standartlarga javob beradigan yangi axborot 
texnologiyalarini tatbiq etish imkoniyatlarini ta’minlash maqsadida ma’lumotlar 
uzatishga qaratilgan yangi yagona (yaxlit) tarmoqni yaratish ishlari davom etib 
kelmoqda. 
U analogli aloqa kanallaridan foydalanishda X25 texnologiyasiga hamda 
yuqori tezlikdagi raqamli kanallarni qo‘llashda kadrlarni retranslyasiya qilish 
(Fram Relay) texnologiyasiga asoslanadi. 
Tarmoq ma’lumotlarni uzatish bo‘yicha ixtisoslashtirilgan dasturiy-apparatlari 
(kommutatorlar va ma’lumotlar uzatish apparaturasi - APD) va aloqa kanallari 
(analogli va raqamli) yig‘indisidan iborat bo‘lib, ular ma’lumotlarni ishonchli 
uzatish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatilishini ta’minlaydilar. 

---

108 
Mintaqaviy tarmoqlar yig‘indisi ma’lumotlar uzatish yagona tarmog‘ini hosil 
qiladi. BHM joylashgan mintaqa bosh uzel vazifasini bajaradi. Tarmoqda 
abonentlar va komponentlarning yagona raqamlanishi qabul qilingan. 
Mintaqa tarmog‘i tarkibiga quyidagi elementlar kiradilar: 
• tarmoqni boshqarish mintaqa markazi; 
• mintaqa tarmoq uzeli; 
• erishish (foydalanish) uzeli; 
• mintaqa tarmog‘i abonentlari. 
Tarmoqni boshqarish mintaqa markazi quyidagilar uchun mo‘ljallangan: 
- tarmoq elementlarini nazorat, diagnostika qilish, ularni boshqarish va 
konfiguratsiyalash; 
- tarmoqqa sinov tariqasida yuklama yaratish; 
- normal ish faoliyati izdan chiqqanida uzatishlarni boshqarish; 
- tarmoq ishlashi to‘g‘risidagi hisobot, ma’lumotlarni yig‘ish va saqlash; 
- xizmatlar uchun haqni qo‘shib hisoblash; 
- tarmoqni ma’muriy boshqarish. 
Mintaqaviy tarmoq uzeli axborotni mintaqaviy tarmoqlar orasida ko‘chirish, 
etkazish uchun mo‘ljallangan. 
Erishish (foydalanish) uzeli mintaqa tarmog‘i abonentlarini o‘zaro, shu bilan 
birga mintaqaviy tarmoq uzeliga ulash uchun mo‘ljallangan. 
Mintaqaviy tarmoq abonentlari – boshqarish mintaqalari (temir yo‘l 
bo‘linmalari) ma’lumotlarini uzatish tarmoqlari bo‘lib hisoblanadilar. 
Barcha mintaqaviy uzellar o‘zaro raqamli yoki optik tolali aloqa kanallari 
yordamida 2,048 Mbit/soniya uzatish tezligi bilan ulangan. Erishish uzellarining 
o‘zaro va mintaqaviy tarmoq uzeli bilan birga ishlashi raqamla kanal orqali 64 
kBit/soniya tezlik bilan amalga oshiriladi. SHuningdek optik toladan foydalanish 
ko‘zda tutilgan. Erishish (foydalanish) uzeli abonentlar bilan analogli, shuningdek 
raqamli kanallar orqali bog‘langan bo‘lishi mumkin. Analogli aloqa kanalidan 
foydalanishda uzatish tezligi 19,2 kbit/soniyaga teng. 

---

109 
Mintaqa (temir yo‘l bo‘linmasi) ma’lumotlar uzatish tarmog‘i ikki turldagi 
tarmoqlardan tashkil topgan: 
- ma’lumotlarni uzatish uchastka tarmog‘i; 
- operativ ma’lumotlarni yig‘ish uchastka tarmog‘i. 
TTBATning ma’lumotlarni uzatish uchastka tarmog‘i, “Ekspress-3” kabilarda 
ishlatiladigan axborotni siljitish (etkazish) uchun mo‘ljallangan; operativ 
ma’lumotlarni yig‘ish uchastka tarmog‘i – nazorat qilinayotgan ob’ektlar, ya’ni 
stansiyalar va peregonlarda joylashgan birlamchi axborot manbalaridan 
ma’lumotni avtomat tarzda echib olish uchun mo‘ljallangan. 
Uchastka tarmoqlari kommutatsiyalanmaydigan analogli yoki raqamli 
kanallarda 9,6 dan 64 kbit/soniyagacha bo‘lgan tezliklarda uzatish uchun amalga 
oshiriladilar. 
Har bir uchastka tarmog‘iga, axborot oqimlarining hajmi va intensivligiga 
bog‘liq ravishda, 1 tadan 15 tagacha ma’lumot uzatish mahalliy tarmog‘i yoki mos 
ravishda operativ ma’lumotlarni yig‘ish mahalliy tarmog‘i kiradi. Ushbu tarmoqlar 
uchastka va oraliq stansiyalarida tashkil qilingan. Ular temir yo‘l stansiyasi va 
stansiya yaqinidagi peregonlar hududida joylashgan ma’lumotlarning tugal 
(so‘nggi) uskunalarini birlashtiradilar (zarur hollarda – qo‘shni stansiyalarda ham). 
Mahalliy tarmoqlashni tashkillashtirish uchun kommutatsiyalanmaydigan 
analogli kanallar va va mahalliy aloqa liniyalarining fizik zanjirlari qo‘llanadi. 
“Ekspress-3” shuningdek kommutatsiyalanadigan kanallar bo‘ylab ham tarmoqqa 
ulanishlari mumkin. 
Temir yo‘llarning optika-tolali aloqa liniyalari shuningdek kommunikatsiya 
xizmatlarini (telefon aloqasi, aloqa kanallarini ajratish, ma’lumotlar va video 
uzatish) taqdim etish bilan shug‘ullanadigan turli kompaniyalar tomonidan faol 
ishlatiladi. Bu temir yo‘l transportida VOLS (optik-tolali aloqa liniyalari) 
yaratishga qo‘shilgan investitsiya mablag‘larini o‘z-o‘zini oqlash muddatini 
qisqartirish imkonini beradi. 

---

110