Temir yo'l transportining asosiy fondlarini modernizatsiya qilish zarurati

Qismlarga ajratish-defektlarni aniqlash uchastkasida mashinalar qismga ajratiladi, detallar


tozalanadi va yuviladi, ularning nosozliklari aniqlanadi va ta’mirlash hamda keyingi o‘rnatish


uchun ixtisoslashgan uchastkalarga uzatiladi.


Tortuv elektr motorlari kompleks mexanizatsiyalangan, belgilangan taktli oqimli-konveyer


liniyasida qismlarga ajratiladi. Liniya to‘rtta ixtisoslashgan ish joylariga ega. Birinchi ish joyida


kollektor lyuklari, setkalar, chiqish qismalari g‘iloflari va boshqa himoya moslamalari yechib


olinadi. Ikkinchi ish joyida podshipnik shchiti, cho‘tka tutqichlari yechiladi va yakor ostovdan


chiqarib olinadi. Uchiuchi ish joyida magnit tizimi birikmalari yechib olinadi. To‘rtinchi ish


joyida esa maxsus moslama yordamida bosh va qo‘shimcha qutblar yechiladi. Mashinalar


qismlarga ajratilayotganda detallar takror ishlatilishi uchun ehtiyotlab olish kerak.


Yakor uchastkasi yakorlarni ta’mirlash uchun mo‘ljallangan va kollektor, yakor o‘zagini


ta’mirlash, seksiyalar chulg‘amlarini o‘rnatish, kavsharlash va bandaj o‘rash, to‘yintirish va


quritishdan so‘ng mexanik ishlov berish bo‘yicha ixtisoslashgan ish joylariga ega.


Totuv elektor motorlarni ishlash sharoyitlari xar qanday iqlimda ishlay olish kerakligi va


lokomotivlarni istalgan voqta xarakatka keltirishi muhim omil sanaladi chunki tortuv elektor


motori g’ildirak juftligiga tishli uzatma ya’ ni reduktor yordamida uzatiladi va xarakatga


keltradi .
6
Namunaviy birkmalar yani tortuv ellektor motoring nimalardan qanday qisimlardan tashkil


topganligi ularni ta’mirlashda uzimg texnalagik jarayoni buyicha ta’mirtlanishi muxim omil


kasib etadi .


Teplovozning g'ildirak juftlari ЭД-118A tipidagi tortish elektr motorlari tomonidan bir


Bosqichli to'g'ri tishli reduktor orqali boshqariladi. Teplovozga oltita tortish elektr


Motorlari o'rnatilgan bo'lib, ularning har biri aravaning o'qi uchun. ortish elektr


motori-bu ketma-ket qo'zg'alishga ega bo'lgan doimiy elektr mashinadir. Qo'zg'alishni


susaytirishning ikki bosqichi va tortish generatorining giperbolik tashqi xarakteristikasi


elektr motorining aylanish tezligining keng diapazonda o'zgarishini ta'minlaydi.


Elektr mashinalar sexi teplovozlarning tortuv generatorlari, tortuv elektr motorlari, ikki mashinali


agregatlari va boshqa yordami elektr mashinalarni kapital ta’mirlash uchun mo‘ljallangan.


Detal va uzellarining yedirilishi va shikastlanishi darajasiga ko‘ra elektr mashinalarni


ta’mirlash ikki turga bo‘linadi: KT-1 va KT-2. KT-1 hajmidagi kapital ta’mirlashda yakor


chulg‘amlari almashtirilishi talab etilmaydigan elektr mashinalar ta’mirlanadi. Yakor


chulg‘amlari almashtirilishi talab etilgan xollarda KT-2 hajmidagi kapital ta’mirlash bajariladi.


Elektr mashinalar sexida zavodda ta’mirlashda bo‘lgan teplovozlarning elektr mashinalari,


shuningdek temir yo‘l depolari ehtiyojlari uchun elektr mashinalari ta’mirlanadi. Elektr mashina


sexining ishlab chiqarish dasturi ichki va tarmoq ehtiyojlari uchun ta’mirlanadigan elektr


mashinalari sonidan kelib chiqib belgilanadi.


Elektr mashinalarini ta’mirlash jarayoni har bir turdagi mashinalar uchun ishlab chiqiladigan


tarmoq grafiklariga muvofiq tashkil etiladi. Grafikka asosan ta’mirlashda turish vaqti aniqlanadi:


tortuv generatori uchun – 8-10 sutka, tortuv elektr motori uchun – 5-6 sutka, ikki mashinalagregat uchun – 3-4 sutka. Ta’mirlangan tortuv elektr motorlari zavod grafigiga asosan
7


belgilangan muddatlarda aravachalarni ta’mirlash sexiga, tortuv generatorlari – dizellarni


ta’mirlash sexiga, ikki mashinali agregatlar – teplovozlarni yig‘ish sexiga, yordamchi elektr


mashinalari esa elektr apparatlarni ta’mirlash sexiga uzatiladi.


Elektr mashinalar sexida mashinalarni ta’mirlash ishlab chiqarish jarayonida belgilangan


ishlarning ma’lum bir qismini bajarish uchun ixtisoslashgan uchastkalar tashkil etiladi.


Uchastkalarning asosiy vazifasi – alohida detallarni texnologik jarayonga muvofiq ta’mirlash va


vaqtida yig‘ish uchun topshirishdir.
+


8



Yakor o’zagi pazdaridan chulg’amlarni markazdan qochish usuli bilan yechib olish stanogi:


1 – ventilyatsiya tuynigi , 2 – tayanch , 3 -yakor; 4-baraban ; 5-tirgak qopqoq; 6-konsol;7-yopish qurilmasi ; 8- yurutmali val ; 9-asos ; 10-shkif;


9

Pnevmatik yurutmali tortuv elektor motori yakor chulg’amlarini o’rnatish qurulmasi ;
10

Tortuv elektor motorlarini qisimlarga ajaratishda , Elektor tashqi qismi tozalangandan


sung tekshiruvlarga kirishiladi . Indikatorlar moslama yordamida yakorni


pachivniklardagi o’q buyicha nomutonosibligini va kallektorni radial urilishi ,


megometrlar yordamida elektor izalyatsiyasini korposga nisbatan qarshiligi


”amapermetr- boltmetr “ usuli bilan yakor va bosh qutublari zanjiridagin simlarning


aktiv qarshiligi ulchanadi . Qisimlarga ajratish quydagi tartibda amalga oshiriladi .


Gayka buralib , yakor valli konussumon uchudan tishli g’ildirak gidrovlik moslama


yordamida bosim ostida yechib olinadi , val ularning labirant xalqalari , podshipnik


qopqoqlari , tirgak xalqa yechiladi . Shchup yoki indikatorlari moslama yordamida


rolikli podshipniklardagi radial tirqish ulchaniladi . Shchotkatutqazgichlardan


shchyotkalar yechib olinadi. Bolt yechgichlar yordamida koliktorlarga nisbatan


qarshi tomonda joylashgan patshipniklar shchiti maxkamlangan boltlar yechib


olinadi . Yakor valli uchiga Г- simon skoba maxkamlanadi ostovdan kran


yordamida yakor podshipnik shchiti bilan chiqarib olinadi va ajratiladi.


So’ng kollektor tomonda joylashgan podshipnik shchiti yechiladi. Shchiitlar yechib


olinishidan avval ostovdan gedrovlik press yoki shchutlarning rezbali teshiklariga


buraladigan siqib chiqaruvchi bolt yordamida bushatiladi . Keyin aloxida birliklari


qisimlarga ajratiladi. Podshipnik shchitlaridan rolikni podshipniklarning tashqi


xalaqalari chiqarib olinadi , bunda avval xalqalarning shchitlarga nisbatan joylashuvi


buyoq bilan belgilanadi. Shchit va ostovda jufti bo’yicha tanlanganligi belgilari


quyilishi kerak.
11



Tortuv elektor motori yakori (a) va qutublari ( b) ni chiqarib olish uchun skoplar


Ostov korpusidagi darzlar tashqi kurikdan utkazish yoki bolg’a bilan urib


kurilgandagi o’ziga xos tovush orqali aniqlanadi . Elektr mashinalarini


tamirlash qoidalariga kura depo sharoyitida kolektor lyuki yoki ventiliyatsiya tuynuklari


xududidagi darzlar 150mm dan ortiq bo’lmasa ( agar darz ostov yarim osiga o’tmagan


bo’lsa ) payvantlash yuli bilan tamirlashga ruxsat etiladi . Motor-uq potshipniklari


o’rnatish bo’g’inlarida mavjud bo’lgan 100 mm gacha darzlar ham ( agar ular yon


devordagi yoki ostov quymalariga o’tmagan bo’lsa ) payvantlab tamirlanishiga ruxsat


etiladi
Korpusdagi rezbali teshiklar xolati 3- aniqlik sinfiga ega kalibrlar yordamida aniqlanadi .


Yedirilgan yoki pachoqlangan rezbali teshiklar ta’mirlanadi .
Ostovning podshipnik shchitlari o’rnatish joylari va motor-o’q podshipniklarini kuzdan
kechirishda ularning diametri , ovaligi va konusligi tekshiriladi .
12


Ostovning podshipnik shchitlari o’rnatish joylari va motor-o’q podshipniklarini kuzdan


kechirishda ularning diametri , ovaligi va konusligi tekshiriladi .


Motor- o’q podshipniklari o’rnatish bo’g’ini deamitri ostov va buksa birikish tekisligi


buyicha ikki tomondan (birikish tekisligidan 10 mm masofada ) ulchangan deamitrlarning


o’rtya qiymati sifatida aniqlanadi . Aniqlangan urtacha deamitr va brikish tekisligiga


perpindikulyar yunalishda o’lchangan deametr ( qistrmalar urnatilgan va boltlar tuliq


maxkamlangan xolda ) orasidagi farq ovvalik bo’yicha meyorlar chegarasida bo’lishi


kerak va depo sharoyitidagi ta’mirdan sung 0,6- mm dan ortmasligi lozim .Podshipnik


shchitlari motor – o’q podshepniklari qopqoqlarining yedirilishiga ega urnatish yuzalari


payvantlab tuldirilishi va keyingi ishlov berish yuli bilan tiklanishiga ruxsat etiladi .Boltli


birikmalar teshiklari payvantlab to’ldirish yoki o’tish vtulkalari o’rnatish yuli bilan


tiklanadi .
To’liq radial darzlar yoki sinishga olib keluvchi darzlar ( 20% dan ortiq yuzasi ) mavjud
bulgan shchit va buksalar almashtriladi .


Kapital ta’mirlash davrida yakorning toq utkazuvchi yangisiga almashtriladi yoki toq


o’tkazgichlari va elektr izoliyatsiya tiklanadi . Toq o’tkazuvchi qisimlarni ta’mirlash


texnologik jarayonini ЭД-118 A tortuv elektr motori yakori misolida kurib chiqamiz .


Ishlar quydagi ketma ketlikda ammalga oshirilad: yakorni qismlarga ajratish , yig’ish


birliklari va mexanik qisim brikmalari xollatini tekshirish va tiklash , kolektorni


ta’mirlash, koliktorni yakor valiga urnatish , chulg’amlarini izolyatsiyalash , chulg’amni


yakorga urnatish , yakor chulg’amini uzak pazlariga joylashtrish va paz ponalari


ordamida maxkamlash , chulg’am uchlarini kolektorga kavsharlash , bandajlarni o’rnatish ,
13
elektor izoliyatsiyalovchi tarkiblar bilan ishlov berish ( tuyintrish ), kolektor ishchi yuzasiga
ishlov berish , yakorni balansirovkalash .



Tayyorlash uskunasi yoki xonasi


Vallarning oxirini (uchini) podshipniklarni ichki halqalari va tsipotnitelli halqalarni paxta nam


salfetka bilan arting, keyin quruq salfetkada arting. Langarni vitejka tagida kamida 0,5 soat


ushlab turing. Transport uskunasi yoki xonasi


Langarni bosim maydoniga ko'chiring va stelajga joylang.


Bosim uskunasi


Induksiyali isitgichni kollektor tomonidan qo'ying, valning muhrlash halqasi va podshipnikni


ichki halqasi bilan bosim bilan birlashtirish. Kollektorga teskari tarafidan podshipnik halqasi va


muhrlash halqasini kiydiring. Ostov korpusidagi darzlar tashqi kurikdan utkazish yoki bolg’a bilan urib


kurilgandagi o’ziga xos tovush orqali aniqlanadi . Elektr mashinalarini


tamirlash qoidalariga kura depo sharoyitida kolektor lyuki yoki ventiliyatsiya tuynuklari


xududidagi darzlar 150mm dan ortiq bo’lmasa ( agar darz ostov yarim osiga o’tmagan


bo’lsa ) payvantlash yuli bilan tamirlashga ruxsat etiladi . Motor-uq potshipniklari


o’rnatish bo’g’inlarida mavjud bo’lgan 100 mm gacha darzlar ham ( agar ular yon


devordagi yoki ostov quymalariga o’tmagan bo’lsa ) payvantlab tamirlanishiga ruxsat


etiladi .


Korpusdagi rezbali teshiklar xolati 3- aniqlik sinfiga ega kalibrlar yordamida aniqlanadi .


Yedirilgan yoki pachoqlangan rezbali teshiklar ta’mirlanadi .
14



Pnevmatik yurutmali tortuv elektor motori yakor chulg’amlarini o’rnatish qurulmasi ;


15

ЭД-118A tortuv elektor motori yakori


16



Shchotkalarni geometrik neytraldagi xolatini aniqlash uchun asboblarni ulash seximasi
17




Tortuv elektor motri qutublari


Oqim bilan soddalashtirilgan langar sargisi (langar) bo'lgan asosiy qutblarning magnit
18


Oqimi tortish motorining milida Vites qutisi orqali g'ildirak juftlariga uzatiladigan


momentni hosil qiladi. Tortish dvigatelining qo'shimcha qutblari kollektor plitalarining


pastki qismisiz kollektorda cho'tkalarni almashtirishni ta'minlash uchun ishlatiladi.


Tortish motorining ishonchli ishlashi cho'tkalar va kollektorning ishonchli ishlashiga


bog'liq. Lokomotivda elektr motorini shamollatish majburiydir.



TORTUV ELEKTOR MATORLARI QUTUBLARI


19