Termik va kimyoviy shikastlanishlar. Reja: 1

1. Kuyish (combustio) deb fizik agentlar – yuqori haroratli issiqlik, nurlar va 

elektr  toki  ta’sirida  to’qimalarning  mahalliy  shikastlanishiga  aytiladi  (B.M. 

Olivkov). 

 

Yuqori haroratli issiqlik va kimyoviy moddalar ta’sirida teri, shilliq pardalar 

va chuqur joylashgan to’qimalarning buzilishi (M.V. Plaxotin). 

 

Kuyishlarning quyidagi turlari mavjud: termik, kimyoviy, termokimyoviy va 

nur ta’siri.  

          Kuyishni  chaqiruvchi  sabablar:  zich  jismlar  (qizigan  metall),  suyuqliklar 

(qaynoq  suv),  bug’simon  moddalar  (issiq  suv  bug’i),  ochiq  olov,  issiq  gazlar. 

Hayvonlar  kuyishi  yong’inda,  qaynoq  suv  quyilganda,  qizitilgan  taqa  bosilganda 

kuzatiladi.  Harbiy  harakatlar  paytida  kuyishlar  soni  ko’payadi.  Termik 

kuyishlarning  kechishi  va  asoratlari  issiqlik  darajasi  va  ta’sir  etish  muddati  bilan 

bog’liq.  Kimyoviy  kuyishlar  kuydiruvchi  moddaning  to’yinganlik  darajasi  va 

to’qimalarga singish qobiliyati bilan bog’liq. 

 

Kreybix  bo’yicha kuyishlarning 5 darajasi kuzatiladi: 

          1. Qizarish. 

          2. Pufakchalar hosil bo’lishi. 

          3. Yuzaki nekroz. 

          4. Chuqur nekroz. 

          5. Yumshoq to’qimalarning to’liq nekrozi va kuyib ko’mirga aylanishi. 

 

Ammo  bu  xildagi  tasniflanish  keng  tarqalmadi,  chunki  kuyishning  birinchi 

soatlarida  uning  bosqichlari  to’g’ri  aniqlanmasdan  davolash  muolajalari  xato 

---

bajarilishi  natijasida  to’qimalarda  qaytarib  bo’lmas  o’zgarishlar  kechadi.  Shuni 

hisobga olib B.M.Olivkov kuyishlarni 4 bosqichga bo’ldi: 

          1. Qizarish yoki terining chegaralangan shishi. 

          2. Pufakchalar hosil bo’lishi yoki terining tarqalgan shishi. 

          3. Koagulyatsion nekroz. 

          4. To’qimalarning ko’mirga aylanishi. 

 

Plaxotin M.V. kuyishlarni 5 darajaga ajratadi: 

 

1.  Kuyishning  birinchi  darajasi  aseptik  yallig’lanish  asosida  kechadi.  

Achchiq  og’riq,  teri  yuza  qavatlarining  shikastlanishi,  qizarish  va  kichik  shish 

paydo  bo’lish  belgilari  kuzatiladi.  Junlar  ko’mirga  aylanib,  teridan  faqat  1–2  mm 

balandlikdagi qismi kuymay qoladi. 

 

2.    Qo’yishning  ikkinchi  darajasi  –  kuzatiladigan  belgilar  yanada  kuchli 

kechadi  –  achchiq  og’riq,  giperemiya,  teri  so’rg’ichsimon  qavatining  buzilishi. 

Go’shtxo’r  hayvonlarda  har  xil  kattalikda  seroz  suyuqligi  bilan  to’lgan  pufaklar 

paydo  bo’ladi.  Pufaklar  yorilgandan  so’ng  o’rinlarida  yara  hosil  bo’ladi.  Terisida 

pufaklar hosil bo’lmagan hayvonlarda qo’ygan joyda qoraqo’tirga o’xshagan qobiq 

hosil bo’lib,  keyinchalik tagidan epidermis o’sib chiqadi. 

 

3.  Qo’yishning  uchinchi  darajasi  –  epidermis  va  terining  so’rg’ichsimon 

qavati  shikastlanib    koagulyatsion  nekroz  rivojlanadi.  Ochiq  olov  ta’sirida  jun 

to’liq  ko’mirga  aylanadi.  Qo’yishdan  so’ng  tez  vaqtda  teri  zichlashib, 

kauchuksimon holatga keladi va tarqalgan shish paydo bo’ladi. Keyinchalik o’lgan 

to’qimalar ko’chib tushib, joyida sayoz yaralar hosil bo’ladi. 

 

Kasallik  yengil  kechganda  malpigiy  qatlamining  xujayralari  rivojlanib 

ko’payishi  natijasida  yaralar  bitadi  va  chandiqlar  so’riladi.  Og’ir  holatlarda  teri 

elastikligini  yo’qotib  1–3  kun  ichida  kuygan  joyda  o’zgarmaydigan  qatlamlar 

paydo bo’ladi. 7–8 kunda teri yoriladi, yoriqlardan seroz – gemorragik keyinchalik 

yiringli  suyuqlik  oqib  chiqadi.  Yoriqlar  joyida  ko’p  sonli  mayda  yaralar 

rivojlanadi. 

 

4.  Kuyishning    to’rtinchi  darajasi  –  jun  to’liq  ko’mirga  aylanib  teri, 

fassiyalar va hatto mushaklar koagulyatsion nekrozga uchraydi. Qo’yishdan so’ng 

tez,  qisqa  vaqt  ichida  teri  tovonsifat  holatga  kirib,  chuqur  shishlar  paydo  bo’ladi, 

qon tomirlar va nervlarning o’zgarishlari kuzatiladi. 

 

5.    Kuyishning  beshinchi  darajasi    –  yumshoq  to’qimalar  va  suyaklar 

ko’mirga    aylanib,  faoliyati  buziladi.  Tananing  kam  joylari  ko’mirga  aylansa 

hayvonni davolaydilar; ammo qo’yish keng tarqalgan bo’lsa davolash afzalligi  har 

bir qonkret hayvonda alohida hal qilinadi.