Termiz davlat universiteti «gaz kimyosi» fanidan

4-maruza. Tabiiy gazlardan suyuk uglevodorod komponentlarini ajratish

1. 
   Tabiiy gaz tarkibi.
   
2. 
   Quyi haroratli kondensatsiya va rektifikatsiya.
   
3. 
   Tabiiy gazlarni fraksiyalarga ajratish qurilmasi
   
4. 
   Tabiiy gaz tarkibidagi oltinugurtli moddalarning fizik –kimyoviy xususiyatlari.
   

Tabiiy gazlar — turli holatlarda uchraydigan gaz komponentlari majmui. T.g. tabiatda uchraydigan holatiga qarab quyidagicha tasniflanadi: atmosfera gazlari (kimyoviy, biokimyoviy, radiogen yoʻl bilan hosil boʻlgan gazlar aralashmasi); yer poʻsti gazlari (tuproqdagi, tuproq ostidagi, balchiqdagi va biogen yoʻl bilan hosil boʻlgan torf gazlari CO₂, N₂, O₂ CN₄ ni CO, NH₃, H₂ va boshqa bilan aralashmasi); choʻkindi jinslar gazlari (neft va toshkoʻmirdagi gazlar, kimyoviy yoʻl bilan hosil boʻlgan aralash gazlar: CN4, N2, CO₂ CN₄ ni N2 va boshqa gazlar bilan aralashmasi); dengiz va okean gazlari (biokimyoviy, kimyoviy va radiogen yoʻl bilan hosil boʻlgan gazlar: CO₂, N₂ ni N₂ O₂, NH₃ va boshqa bilan aralashmasi); metamorfik jinslar gazlari (kimyoviy yoʻl bilan hosil boʻlgan gazlar: CO₂, N₂ ni N₂, H₂S, CO₂ va boshqa bilan aralashmasi); vulqon gazlari (kimyoviy yoʻl bilan hosil boʻlgan gazlar: SO₂, N₂, SiO2, HCL, HF ni N₂, CO, NH₃ va boshqa bilan aralashmasi); koinot gazlari (relikt gazlar, yulduzlarning tashqi qatlamlari atmosferasidan ajralgan gazlar yoki yangi va juda yangi portlashda ajratilgan gazlar: N₂, Ne, ionlashgan vodorod, CO aralashmalari, CN, ON radikallari bilan); Quyi haroratli kondensatsiya va rektifikatsiya Kondensatsion usulning mohiyati gazdagi og‘ir uglevodorodli komponentlarning manfiy haroratlarda suyulishiga asoslangan. Gazlarni benzinsizlantirishning kondensatsion usulining ikki turi qo‘llaniladi: quyi haroratli kondensatsiya (QHK) va quyi haroratli rektifikatsiya (QHR).
Quyi haroratli benzinsizlantirish jarayoni uch bosqichdan tarkib topgan:

4. 
   gazning bosimini 3 ÷ 7 𝑀𝑃𝑎 gacha kompressiyalash;
   
5. 
   siqilgan va sovutlgan gazni −10÷−80 ℃ haroratga qadar sovutish;
   

v) uglevodorodlarning gaz-suyuqlik aralashmalarini beqaror gaz benzini va ―quruq‖ gazga ajratish.
QHK va QHR jarayonlarida qo‘llaniladigan dastlabki ikki bosqich bir xil.
Ularning farqi uchinchi bosqichga asoslangan.
QHK – ajratishga faqatgina kondensat (separator)dan yo‘naltiriladi; QHR – barcha bug‘-suyuqlik aralashmasi.