Sezgi deb tashqi olamdagi narsa va hodisalarning bevosita sezgi a‟zolariga
ta‟siri tufayli yuzaga keladigan aks ettirish jarayoniga aytiladi.
b) Diqqatning qisqa vaqt oralig‟ida bir necha ob‟ektni idrok etish xususiyati
esa uning ko‟lami deyiladi.Masalan, inson bir vaqtni o‘zida gapirishi, eshitishi va
o‘qishi mumkinmi? Buning imkoni bormi? Albatta. Imkoni bor. Buning uchun
ushbu faoliyatga o‘rganish kerak.
v) Diqqatni bir vaqtning o‟zida bir necha ob‟ektlarga yo‟nalishi va nazorat
olib borishi hamda ba‟zan aksincha bir necha faoliyatdan bitta faoliyatga
diqqatni to‟plashiga taqsimlanishi deyiladi. Masalan, harakat, intellektual
jarayonlar bilan bir vaqtda eshitish assotsatsiya hosil qilish. Bunday har xil
faoliyatni bir vaqtning o‘zida amalga oshirish ancha qiyinchilik tug‘diradi.
g) Diqqatning to‟planishi deganda ong biron bir ob‟ektga to‟planishi va
yo‟nalishi tushunilib, unda faoliyatni boshqa chet ta‟sirlarga chalg‟ishiga yo‟l
qo‟yilmaydi. Diqqatning to‘planishi intellektual faoliyatni aniq va muvaffaqiyatli
bajarish sharti hisoblanadi. Bu xususiyat ikkita talabga tayanadi: birinchidan, agar
diqqat ob‘ekti va faoliyat turlari qancha kam bo‘lsa odam diqqatini taqsimlashdan
ko‘ra yuqori darajada diqqatini to‘plash imkoniyatiga ega bo‘ladi. Diqqat
to‘planishining aksi esa parishonxotirlik hisoblanadi. Parishonxotirlik diqqatning
bir joyga to‘play olmaslik. Bunday holat ko‘pincha shaxsning ichki
muammmolarining natijasi sifatida yuzaga chiqadi. Natijada odam atrofdagi
ta‘sirlarni payqamaydi yoki kuchsiz boshqaradi. Parishonxotirlik kishiga yolg‘on
taassurot uyg‘otadi.
d) Diqqatning bir ob‟ektdan ikkinchi bir ob‟ektga o‟tishi diqqatning
ko‟chishi deb ataladi. Bunda bir faoliyat turidan ikkinchisiga o‘tish sharoitida
oxirgi faoliyat samaradorligi susaymasligi kerak. Masalan, shaxs aqliy faoliyat
bilan mashg‘ul, so‘ngra u biron bir jismoniy faoliyatga ko‘chib o‘tdi, so‘ngra
musiqa asbobida kuy chaldi va boshqalar. Har safar bir faoliyat turidan
ikkinchisiga o‘tgan vaqtda ma‘lum vaqt talab etiladi. Bu esa unga roslanish,
adaptatsiya qilish va yangi faoliyat turiga ko‘nikma hosil qilishni talab etadi. Agar
faoliyat mashqlantirib borilsa, bir faoliyatdan ikkinchi faoliyatga o‘tganda
diqqatning samaradorligi susaymaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
