Termiz davlat universiteti texnika fakulteti kimyo kafedrasi

1-tajriba. Yog’larning emul’siya hosil qilishi. Beshta probirkaning har biriga 1-2 tomchidan paxta moyi solib, ularning birinchisiga 1 ml suv, ikkinchisiga 1 ml o’yuvchi natriy eritmasi, uchinchisiga 1 ml natriy karbonat eritmasi, to’rtinchisiga1 ml sovun eritmasi va beshinchisiga 1 ml oqsil eritmasi qo’shiladi. So’ngra probirkalar kucli chayqatsa, hamma probirkalarda emulsiya hosil bo’ladi.
Olingan emulsiya probirkalar stativga qo’yiladi va bir necha daqiqadan keyin qaysi modda barqaror emul’siya hosil qilgani belgilanadi.
Yog’ning suvdagi emul’siyasi eng beqaror bo’lib, u tezda buziladi. Bunda mayda yog’ tomchilari o’zaro birikib, yirikroq tomchilarga o’tishi natijasida suv yuzasida yog’ qatlami hosil bo’ladi.
2-tajriba. O’simlik moyining har xil erituvchilarda erishi. 5x5 sm kattalikdagi beshta fil’tr qog’ozdan har birining o’rtasiga bir tomchidan paxta moyi tomiziladi va moyli dog’ hosil qilinadi. Qog’ozlardan biridagi dog’ning markaziga tomizgichda tomchilab efir qo’shiladi. Efir tomizish moyli dog’ning diametri 3-4 marta ko’payguncha davom ettiriladi. Efir uchib ketgach, kattalashgan halqaning chekkalarida moy joylashganligini ko’ramiz. Benzol, benzin va dixloretan ham xuddi shunday ta’sir ko’rsatadi. Efir, benzol, benzin va dixloretan yog’lar uchun yaxshi erituvchi bo’lib paxta moyini qog’ozdan ekstraktsiya qiladi.
Beshinchi qog’ozdagi dog’ ham spirt bilan xuddi shunday qilinadi. Bu holda spirt uchib ketgach, moyli dog’ qariyb o’zgarmay qoladi. Bu- paxta moyining spirtda yomon erishini ko’rsatadi.
3-tajriba. Yog’larning sovunlanishi. Chinni kosachaga 2 ml paxta moyi solib, ustiga o’yuvchi natriy eritmasidan 40 ml quyiladi va aralashtirib turib asbestlangan to’rustida qizdiriladi. Qizdirish vaqti- vaqti bilan suv qo’shgan holda yog’ to’liq gidrolizlanguncha davom ettiriladi.
Gidroliz reaksiyasining tamom bo’lganligini bilish uchun gidrolizatning 1 tomchisi 1-2 ml suvga qo’yiladi. Gidrolizat batomom erisa, sovunlanish jarayoni tugagan bo’ladi.
Reaksiya tamom bo’lgach, aralashma sovitiladi va unga aralashtirilib turib osh tuzining to’yingan eritmasidan 20 ml qo’shiladi. Hosil bo’lgan sovun qattiq holatda eritma betiga qalqib chiqadi. Uni doka orasiga olinib siqiladi va keyingi tajribalar uchun saqlab qo’yiladi.