Test javoblar guruh

Organik moddalaming nomlanishi. Tarixiy (empirik yoki trvial) nomenklatura turli organik birikmalarning tabiatda nimadan olinishini, ulaming xossalarini, rangini yoki tashqi ko'rinishini tasvirlovchi tasodifan nomlanish tarixiy nomenklatara bo'lib qolgan. Masalan, malvindan olingan organik modda — malvin deb ataladi; metan, etan, propan va butan ham tarixiy nom bilan yuritiladi va hokazo.
Ratsional nomenklatura („Ratsional so‘zi lotincha bo'lib, ..ratio" — idrok demakdir). Bu nomenklaturaga asosan, hamma to'yingan uglevodorodlar metanning hosilasi deb qaraladi. Uglevodorodlarni ratsional nomenklatura bilan atash uchun awalo eng ko'p uglerod atomlari bilan bog'langan uglerod atomi aniqlanadi va unga birikkan radikallarning nomiga metan so'zi qo'shib aytiladi

Ratsional nomenklaturada organik birikmanmg necha xil radikallardan tutilganligi aniqlanadi; Ammo gomologik qmorda uglerod atomlari soni ortishi bilan izomerlar sonining onmhi ularni ratsional nomenklatura bilan atathni munkkahUfthmdt Bazida bir xil modda turlicha nomiga ega bo’lib qoladi. Shunuy uchun hamma organik birikmalarni bir xil sistemada atash
uchun nomenklatura talab qilindi. Bu talabni qondiruvchi nomenklatura jeneva nomenklaturasidir.
Jeneva (sistematik) nomenklaturasi. Bu nomenklatura ldmyogarlaming 1892-yilda Shveysariyaning Jeneva shahrida bo'lib o'tgan xalqaro kengashida qabul qilingan. Shuning uchun ham Jeneva (sistematik) nomenklaturasi yoki xalqaro nomenklatura deb nom olgan. 1957-yilda Parij shahrida kimyo- garlaming syezdida bu nomenklatura qayta ishlab chiqilgan va o‘zgarishlar kiritilgan.
Uglevodorodlaming nomini Jeneva nomenklaturasi yorda- mida atash uchun ulami tashkil qiluvchi zanjiming tarmoq- langan yoki tarmoqlanmaganligini bilish zarur. Uglevodorod tarmoqlanmagan zanjirdan iborat bo'lsa, ya’ni molekuiani tashkil qiluvchi har bir uglerod shu molckuladagi boshqa ugle­rod atomlari (ikki uglerod atomidan ko'p bo’lmasligi shart) bilan biiiamchi bog' vositasida ulangan bo’lsa. u holda uglevo­dorod molekulasmi tashkil qiluvchi uglerodning soni grek yoki lotm so'zi bilan ifodalanadi va unga an qo’shimchasi qo'shiladi.
Uglevodorod tarmoqlangan zanjirdan iborat bo’lsa, ya’ni molckuladagi uglerod atomlari o’zaro birlamchi bog’ vositasida bog'langan bo'lsa, u holda uglevodorodlar jeneva nomenklatu- rasiga ko'ra quyidagicha nomlanadi. Uglevodorodlami atashda nomenklaturaning asosi qilib zanjiming eng uzun qismi olinadi va uning uglerodlari raqamlanadi. Uglerodni raqamlash zanjiming tarmoqlangan qismi qaysi uchiga yaqinroq bo’lsa, shu uchidagi ugleroddan boshlanadi. So'ngra uglevodorod ning qaysi raqamli uglerodiga radikal (o’rinbosar) birikkan bo'lsa (o’rinbosarlar zanjirda bir nechta bo'lsa, awalo ulaming oddiysidan boshlanadi), awalo shu raqam, keyin unga birik­kan radikal va so’ngra eng uzun zanjiming nomi aytiladi. Agar uglevodorod molekulasining zanjirida bir xil radikallaming soni ko‘p bo’lsa, u holda radikalning nomini atashdan ilgari ulaming soni yoziladi, o’rinbosarlarning raqam lari orqali vergul ajraiiladi Quyida uglevodorodlami jeneva nomenklaturasi yordamtda atashga misol keltiramiz:

Organik birikmalarning molekulasidagi uglerod atomi shu molekuladagi faqatgina bitta boshqa uglerod atomi bilan bog'langan bo'lsa birlamchi, ikkita uglerod atomi bilan bog'langan bo'lsa ikkilamchi deyiladi va hokazo:
Kimyoviy xossalari jihatidan o'xshash, tarkibi bir-biri- dan CH₂ gruppaga farq qitadigan birikmalar gomologlar deyiladi. Nisbiy molekular massasi ortib borishi tartibida joylashtiiilgan gomologlar gomologik qatomi hosil qiladi. CH₂ gruppa gomologik farq deyiladi.
Gomologik qatorga to'yingan uglevodorodlar (alkanlar) qatori misol bo‘la oladi. Uning eng oddiy vakili — metan CH₄. Metanning gomologlari quyidagilar: etan C₂ H₆. propan C₃ H₈, butan C₄H_l0, pent an C₅H₁₂, geptan C₇H₁₆ va h.k. Keyingi har qaysi gomologning formulasini oldingi uglevo- dorodning formulasiga gomologik farqni qo'shish bilan hosil qilish mumkin.
Gomologik qator barcha a'zolari molekulalarining tarkibini bitta umumiy formula bilan ifodalash mumkin. To'yingan uglevodorodlaming ko'rib chiqilgan gomologik qatorining umumiy formulasi C_n H_2n+2 bo'ladi, bunda n —uglerod alomlarining soni.
Gomologik qatorlami organik birikmalarning barcha smflari uchun tuzish mumkin. Gomologik qator bitta a’zosining xos- salarini bilgan holds shu qatoming boshqa a’zolari xossalari haqida xulosa chiqarish mumkin. Bu organik kimyoni o'rga nishda ,,g.omologiya“ tushimchasining muhimligini ko'rsatadi Organik birikmalarning haddan tashqarl ko'pligi va xilma xilligi ular uchun aniq ilmiy klassiftkatsiya bo'lislnni talab qiladi. Organik birikmalarning hozlrgi zamon klassifikatsiyasi organik birikmalarning kimyoviy tuzjlish nazariyasiga аsosslangan. Organik birikmalar uglerod skeleti hamda mrdckuiadagi funksional gruppalar bo'yicha klassifikatsiya qilinadi
Organik birikmalarnl uglerod skeleti bo'yicha klassifikatstyasi Uglerod atomlanmng molekulada joylashishiga qarab

yoki ularning hosil qilgan skeletlariga qarab, organik birikma­lar uchta asosiy gruppaga bo'linadi:
Alisiklik birikmalar. Bu gruppaga kirgan birikmalar ali- Catik birikmalar deb ham ataladi. Bu gruppa birikmalari orasida to‘yingan (alkanlar), masalan.

va to‘yinmagan (alkenlar) birikmalar bo'ladi, masalan:

Bu gruppaga vog‘lar ham kirganligi uchun ilgari yog' qatori birikmalari dcgan nom berilgan edi va bu nom hozirda deyarli ishlatilmaydi.

1. 
   Karbosiklik birikmalar xossaiari jihaiidan alifaiik birikmalarga o'xshash bo'lgan alisiklik (to’yingan va lo'yin- magan) birikmalar bilan molekulasida benzol halqalari bor aromatik birikmalarga bo'linadi.
   

Alisiklik birikmalarga misollar:




Aromatik birikmalar: