Texnik tizimlarda axborot texnologiylari

IVOE RDAT IOLK ADLT
O‘rta va katta o‘lchamdagi sehrli kvadratlar yordamida, u davrlarda mustahkam shifrlashni amalga oshirish mumkin bo‘lgan. Chunki deshifrovka qilishda barcha variantlarni qo‘lda amalga oshirib bo‘lmas edi.
Sezarning shifrlash tizimi. Sezarning shifrlash usuli oddiy almashtirish shifrining xususiy holidir. Bu usulda alfavitning har bir harfi K songa surilgan harfga almashtirilgan. Surilish alfavit oxiriga yetganda, uning boshidan boshlangan. Sezar Kq3 bo‘lgan siljitishni qo‘llagan. quyidagi jadvalda bu siljitishdagi lotin grafikasidagi harflarining mosligi keltirilgan:

Sezarning «keldim, ko‘rdim, yutdim» mazmundagi xabari VENI VIDI VICI, u taklif etgan
usulda shifrlanganda YHqL YLGL YLFL ko‘rinishni oladi.
Sezar usulining kamchiligi bu bir xil harflarning o‘z navbatida, bir xil harflarga almashishidir. Kri’totahlilda harflarning takrorlanish chastotasi yordamida bu usulda shifrlangan matn tezgina rasshifrovka qilinishi mumkin. Kalit so‘zli Sezar tizimi. Sezarning kalit so‘zli shifrlash tizimi bitta alfavitli almashtirish tizimi hisoblanadi. Bu usulda kalit so‘zi orqali harflarning surishda va tartibini o‘zgartirishda foydalanadi.
Misol tariqasida kalit so‘zi sifatida DI’LOMAT so‘zi va surish 5 ga teng qilib olingan bo‘lsin. Kalit so‘zi alfavit ostiga 5 ta harfga surilgan holda yoziladi:

Alfavitning qolgan alfavit ketma-ketligida kalit so‘zdan keyin yoziladi.

Natijada, berilgan matnning harflariga mos almashtiruvchi harflar aniqlanadi. Agar ochiq matn TOVAR KELDI bo‘lsa, shifrlashdan so‘ng JCNVG MZAYL matniga aylanadi.

Tajriba ishi uchun topshiriqlar:

1. 
   variant
   
   1. 
      Sпortchilar haqida ma’lumotlar tayyorlang. Gapni ikki tomonlama o‘rin almashtirish
      

usulida shifrlang.

2. 
   Saxifaga sпortchilar haqidagi ma’lumotlarni kiriting. Gapni o‘rin almashtirish usulida shifrlang.
   

s) Saxifaga har xil sпort rasmlarini joylashtiring. Gapni Kalit so‘zli Sezar tizimi usulida shifrlang (misol uchun kalit so’zi ismingiz).

2. 
   variant
   
   1. 
      Toshkent shaxrining etiborli joylari haqida ma’lumotlar tayyorlang. Gapni Kalit so‘zli Sezar tizimi usulida shifrlang (misol uchun kalit so’zi ismingiz).
      
   2. 
      Saxifaga etiborli joylar haqidagi ma’lumotlarni kiriting. Gapni Sezarning shifrlash tizimi usulida shifrlang.
      

s) Saxifaga har xil etiborli rasmlarni joylashtiring. Gapni ikki tomonlama o‘rin almashtirish usulida shifrlang.

3. 
   variant
   
   1. 
      Samarqand shaxridagi tarixiy obidalar haqida ma’lumotlar tayyorlang. Gapni Kalit so‘zli Sezar tizimi usulida shifrlang (misol uchun kalit so’zi ismingiz).
      
   2. 
      Saxifaga tarixiy obidalar haqidagi ma’lumotlarni kiriting. Gapni ikki tomonlama o‘rin almashtirish usulida shifrlang.
      

s) Saxifaga har xil etiborli va tarixiy obidalar rasmlarini joylashtiring. Gapni o‘rin almashtirish usulida shifrlang.

4. 
   variant
   
   1. 
      SHoirlar xaqida ma’lumotlar tayyorlang. Gapni o‘rin almashtirish usulida shifrlang.
      
   2. 
      Saxifaga shoirlar haqidagi ma’lumotlarni kiriting. Gapni Sezarning shifrlash tizimi
      

usulida shifrlang.
s) Saxifaga har xil etiborli rasmlarni joylashtiring. Gapni ikki tomonlama o‘rin almashtirish usulida shifrlang.

5. 
   variant
   
   1. 
      Institungiz xaqida ma’lumotlar tayyorlang. Gapni ikki tomonlama o‘rin almashtirish
      

usulida shifrlang.

2. 
   Saxifaga institungiz haqidagi ma’lumotlarni kiriting. Gapni o‘rin almashtirish usulida shifrlang.
   

s) Saxifaga har xil etiborli rasmlarni joylashtiring. Gapni Kalit so‘zli Sezar tizimi usulida shifrlang (misol uchun kalit so’zi ismingiz).

6. 
   variant
   
   1. 
      Adabiyot darsliklari xaqida ma’lumotlar tayyorlang. Gapni Kalit so‘zli Sezar tizimi usulida shifrlang (misol uchun kalit so’zi ismingiz). b) Saxifaga ikkita darslik haqidagi ma’lumotlarni kiriting. Gapni o‘rin almashtirish usulida shifrlang.
      

s) Saxifaga har xil kitob rasmlarini joylashtiring. Gapni Sezarning shifrlash tizimi usulida shifrlang.

7. 
   variant
   
   1. 
      Adabiyot darsliklari xaqida ma’lumotlar tayyorlang. Gapni Sezarning shifrlash tizimi
      

usulida shifrlang.

2. 
   Saxifaga ikkita darslik haqidagi ma’lumotlarni kiriting. Gapni ikki tomonlama o‘rin almashtirish usulida shifrlang.
   

s) Saxifaga har xil kitob rasmlarini joylashtiring. Gapni Kalit so‘zli Sezar tizimi usulida shifrlang (misol uchun kalit so’zi ismingiz).

8. 
   variant
   
   1. 
      SHaharlar xaqida qisqacha ma’lumotlar tayyorlang. Gapni Kalit so‘zli Sezar tizimi
      

usulida shifrlang (misol uchun kalit so’zi ismingiz).

2. 
   Saxifaga shaharlar haqidagi ma’lumotlarni kiriting. Gapni Sezarning shifrlash tizimi
   

usulida shifrlang.
s) Saxifaga har xil rasmlarini joylashtiring. Gapni o‘rin almashtirish usulida shifrlang. 9-variant

1. 
   Institungiz va guruhingiz xaqida ma’lumotlar tayyorlang. Gapni o‘rin almashtirish
   

usulida shifrlang.

2. 
   Saxifaga tayyorlangan ma’lumotlarni kiriting. Gapni ikki tomonlama o‘rin almashtirish usulida shifrlang.
   

s) Saxifaga institutingiz va guruhingiz haqidagi rasmlarni joylashtiring. Gapni Sezarning shifrlash tizimi usulida shifrlang.

10. 
    variant
    
    1. 
       Fakulg’tetingiz xaqida ma’lumotlar tayyorlang. Gapni Sezarning shifrlash tizimi
       

usulida shifrlang.

2. 
   Saxifaga fakulg’tetingiz haqidagi ma’lumotlarni kiriting. Gapni o‘rin almashtirish
   

usulida shifrlang.
s) Saxifaga har xil etiborli rasmlarni joylashtiring. Gapni Kalit so‘zli Sezar tizimi usulida shifrlang (misol uchun kalit so’zi ismingiz).

10. 
    variant
    
    1. 
       Toshkent shaxridagi mehmonxonalar haqida ma’lumotlar tayyorlang. Gapni Kalit so‘zli Sezar tizimi usulida shifrlang (misol uchun kalit so’zi ismingiz).
       
    2. 
       Saxifaga mehmonxonalar haqidagi ma’lumotlarni kiriting. Gapni o‘rin almashtirish
       

usulida shifrlang.
s) Saxifaga har xil etiborli rasmlarni joylashtiring. Gapni Sezarning shifrlash tizimi
usulida shifrlang. 12-variant

1. 
   Buxoro shaxri va uning tarixiy obidalari haqida ma’lumotlar tayyorlang. Gapni