Texnologiya va

Muhokama uchun savoliar
1. Randalaming qanday turlarini bilasiz?
2. Japs randaning vazifasi nima?
3. Y og‘och randalanish sifatiga qarab necha turga boMinadi?
4. Parmalash deganda nimani tushunasiz?
5 . Qanday parm a turlarini bilasiz?
2.5. Y og‘ochga ishlov berish texnologiyasi asosida uy-ro‘zg‘or 
buyumlarini tayyorlash
Dastalar. Dastalar qattiq, qayishqoq b o ig a n tut, qayin, qayrag'och, 
bujun, akatsiya kabi y o g ‘ochlardan tayyorlanadi. Dastalar yakka 
tartibda tayyorlansa - ryumka patronga o ‘m atilib yoki k o ‘plab 
tayyorlansa markazlar orasiga o rn a tib tayyorlanadi. Ryumka patron 
yordamida buyum tayyorlashda ortiqcha y o g'och isro fb o ia d i. Shuning 
uchun ko'plab talab etilmaydigan buyum lar donalab ryumka patron 
yordamida, qolgan hollarda markazlar orasiga o 'm atib tayyorlanadi. 
Quyida egovlar uchun dasta tayyorlashni k o i ib o'tam iz. Dasta uchun 
tanlangan y o g ‘och (bu maqsadda dastabop shoxlardan foydalanish 
mumkin) markazlar orasiga o'rnatilish diametrini D mm ga keltirib 
yo'niladi. So'ngra, bir necha dasta ketma-ket rejalanib, uning tutqich va 
b o ‘yin qismlari belgilanadi. Dastalar xomaki yo'nilib qirquvchi iskana 
yoki andaza keskichlai' bilan aniq o lc h a m va shaklga keltiriladi. Talab 
etilishiga qarab jilvirlab silliqlangandan so 'n g aliflanadi. Tayyor 
b o ig a n dastalai' stanokdan olinib bir-biridan ajratiladi va bo'yinlarga 
mos halqalai' kiydirilib, egov o'm atish uchun parmalanadi. Halqalami 
kichik diametrli trubalardan qirqib tayyorlanadi. Shuning uchun dasta 
bo'yinlarini halqalarga moslab yo'niladi.
35

---

Juva Tol, tut, o ‘rik, chinor kabi quruq, hidsiz, butoqsiz daraxt 
shoxlaridan olingan g 'o'lalardan tayyorlanadi. Juva uzun oTchamli 
bo'lganligi uchun stanokning markazlari orasidagi masofaga qarab 
donalab yoki ikkitadan juvaga mos y o g ‘och o m a tib tayyorlash 
mumkin. Y og'ochni xomaki yo'nib, silliqlab diametrini 60 mm ga 
keltirib. silindrik sirt hosil qilinad^ So'ngra, o'ng tomondan 100 mm 
uzunlikda dasta o'lcham i rejalanib, uning diametrini 25 mm gakeltirib 
yo'niladi. Juvaning dasta va tanasi kerak shakiga keltirilgandan so ng 
jilvivlanib, payraha bilan silliqlanadi. Talab etilishiga qarab tana va 
dastalar hoshiyalanadi. Hoshiyalash ponasimon qilib tayyorlangan 
qattiq yog'ochni silliqlangan sirtga, stanok yurib turgan vaqtda bosib 
tutish bilan kuydirib gul solish (halqa hosil qilish)dan iborat 
(ponasimon qattiq yog'ochni aylanib turgan yog'och bilan ishqalanishi 
natijasida silliqlangan sirt kuyib halqa-hoshiya hosil bo'ladi). B a’zan 
hoshiyalar rangli bo'yoqlar bilan ham tushiriladi. Hoshiya-halqalarning 
soni, o'lcham i qanday sifat berilishiga qarab tushiriladi. Juvaning sirtini 
bo'yash, loklash tavsiya etilmaydi. Chunki juvaga yopishgan xamimi 
tozalash vaqtida lok-bo'yoq pardalari k o 'chib ketadi.
Chekich Tol, terak, tut, akatsiya, chinor shoxlaridan olingan 
g'o'lalardan tayyorlanib, katta-kichikligiga qarab non chekich, patir 
chekichlarini bir-biridan farq qilinadi. Chekichlar qisqa o'lcham li 
bo'lganligi uchun yakka tartibda ryumka-patron yordamida, ko'plab 
markazlar orasida tayyorlanadi. Chekich ryumka-patron yordamida 
donalab tayyorlangan da kerak o'lcham dagi g 'o 'la olinib patronga qoziq 
qilib qoqiladi va vint yoki burama mix bilan qotiriladi. Y og'och 
diametrini 70 mm ga keltirib yo'nilgandan so'ng dasta qismi rejalanib, 
uni 70 mm uzunlikda diametrini 25 mm ga keltirib yo'niladi. Dasta 
uchidan 12 mm qalinlikda tugma qoldirib qolgan qismining diametrini 
20 mm ga keltirib yo'nilib tutqich-bo'yin hosil qilinadi. S o'ngra 50 mm 
uzunlikda chekich kundasi rejalanib dasta tomoni suyrilanadi va tekis 
ko'ndalang qirqim hosil qilinib, unga ketma-ket aylanalar - mix o'm i 
chiziladi. Tayyor bo'lgan chekichni jilvirlab silliqlangandan so'ng alif 
yoki lok surtib pardozlanadi, talab etilishiga qarab rangli bo'yoqlar 
bilan hoshiyalanib. so 'n g qirqib tushiriladi. Chekich ostiga (ko'ndalang 
qirqimiga) aylanalar bo'yicha non yoki patirga mos uzunlikdagi 
m ixlami qoqib, mix kallaklarini tekislab qirqib tashlanadi. Chekichlar 
markazlar orasida tayyorlanganda yog'och diametri 70 mm ga keltirib
36

---

yo'm lgandan 
so'ng 
bir 
nechta 
chekich 
rejalanib 
ketma-ket 
tayyorlanadi.
T o ‘qmoq y o ‘nish y o ‘li bilan stanokda tayyorlanadigan yog‘och 
to'qm oqlar tut, akatsiya, qayrag'och, zarang kabi zichligi ortiq bo'lgan 
puxta, qayisbqoq yog'ochlardan bochkasimon yoki kesik konussimon 
qilib tayyorlanadi. Duradgorlikda, ko'pincha, bochkasimon to'qm oqlar 
ishlatiladi. To'qm oq uchun tanlangan g 'o 'la n i markazlar orasiga 
o m atib diametrini talab etilgan o'lcham ga keltirib yo'niladi va sirkul 
yoki lineyka bilan qirqib tushirish uchun q o ‘yim qoldirib rejalab 
chiqiladi. Qirqim chiziqlari bo'yicha o ‘yib b o y in la r hosil qilingach, 
bochkasimon shaklga keltirib yo'niiadi, so'ng dasta o'rinlari 
rejalangach, jilvirlab silliqlanadi va aliflangandan keyin qirqib 
tushiriladi. Ularga mos dastalar stanokda tayyorlanadi- T o ‘qmoqning 
dasta o 'm i parmalanib teshiladi va dasta yelimlab o'rnatiladi.
Shakldor oyoqlar. Dasturxon xontaxta to 'g 'ri to'rtburchaklik yoki 
yumaloq shaklda tayyorlanib, ulam ing oyoqlari ko'pincha shakldor 
qilib yo'nish yo'Ii bilan stanokda tayyorlanadi. Shakldor oyoqlar 
tayyorlash uchun unga mos quruq y og'och olib, uni talab etilgan 
o'lcham da kvadrat shakliga keltirib randalanadi. Oyoqlarga yon 
yog'och o'rinlari rejalanib parmalash yoki o'yish yo'li bilan uyalar 
ochilg^ndan so'ng stanokka o'rnatiladi va y o 'n ib kerakli shaklga 
keltiriladi. Shakldor oyoqlar, ko'pincha, sifatli, tabiiy guji chiroyli 
bo'lgan 
yog'ochlardan 
tayyorlanadi. 
Shuning 
uchun 
bunday 
yog'ochlardan tayyorlangan oyoqlar jilvirlangandan so 'ng payraha 
bilan silliqlab jilolanadi va lok yoki politur surtilib pardozlanadi. Bu 
vaqtda xontaxtalar ham shu jinsdagi y o g'och materialdan tayyorlanib, 
ular ham loklanadi yoki politurlanadi. Xontaxtalar va oyoqlari tabiiy 
guli chiroyli bo'lgan yog'ochlardan tayyorlansa pardozlash bo'yash 
bilan tugallanadi.
Bloklar. Akatsiya, tut, o'rik, tol, chinor kabi quruq yog'ochlardan 
tayyorlanadi. Bloklar o 'q o'tkazish uchun pannalanib teshilgani uchun 
tanlangan yog'och ryumka-patronga o'm atilib, ikkinchi uchi orqa 
babka m arkaziga qadaladi. Y o'nish kerak bo'lgan o'lcham gacha olib 
borilgandan so'ng bloklar rejalanadi. R ejalashdablok qalinligi, qo'yim
ketma-ket rejalab boriladi. Blok ariqchalari ochilib pardozlangandan 
keyin qirqib tushiriladi. Qirqish qirqim chizig'i bo'yicha tik olib 
borilib, yog'och diametri 5 mm yoki undan kichikroq o'lcham ga

---

keltirib o'yiladi va markaz o ‘rniga diametri 5 mm li parma o'm at ilib 
parmalanadi
Ci'allak. naycha, c h o t donalari kabi buyumlar ham blok tayyorlash 
ketma-ketligida olib boriladi.
llgak qoziqlari. Tilog och, qayin, qayragoch. yotig'oq. chinor, 
shumtol 
kabi 
pishiq-puxta yog'ochlardan 
tayyorlanadi, 
Qoziq 
tayyorlash uchun daraxt shoxlaridan foydalanish mumkin. Qoziqlar 
ko'plab ishlatilgani uchun uni markazlar orasida tayyorlanadi. Shuning 
uchun qoziqbop yog'och tatilanib markazlar orasiga o rnatiladi va 
diavnetri talab etilgan о lchamga keltirib yo'niladi. Sirkulb yoki 
masshtab lineyka yordamida ketma-ket bir nechta qoziq (tirnoq, tana va 
kallak qismlari) rejalanib xomaki yo'niladi va o'lchovga keltirib 
silliqlanadi. 
Qoziqlarni 
tayyorlashda 
tirnoq 
uzunligi 
qoziq 
o'rnatiladigan taxtaning qalinligiga, diametrini unga bop parm a 
diam etriga moslanadi yoki tim oq diametriga mos parma tanlanadi. 
Ilgak qoziqlarini tayyorlashda ularga mos andaza keskichlardan 
foydalanish 
mumkin. 
Ilgak 
taxtalarining 
qanday 
yog/ochdan 
tayyorlanishiga qarab qoziqlarni unga mos yog'ochdan tayyorlanadi va 
talab etilishiga qarab aliflash, loklash yoki politurlash islilari olib 
boriladi.
Probirkalar uchun shtativ. Kimyo, biologiya. fizika kabinetlarida 
turli xil eritmalar, kislota va ishqorlarni, kimyoviy moddalar, unig'lik 
va boshqalami probirkalarda ko'rgazm a tariqasida saqlash va boshqa 
m aqsadlaida ishlatiladi 
Mehnat ta'lim i