Texnologiyasi 1-mavzu. Osmon sferasi, uning asosiy nuqta, chiziq va aylanalari. Quyoshning yillik ko’rinma harakati. Ekliptika
]dan . 177, 179, 181, 183. masalalarni birin ketin yechtiradi
Download 440.97 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Keplerning umumlashgan qonunlari. 5.1. Amaliy mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi
- Amaliy mashg’ulotining texnologik kartasi
- 3-ilova Planetalarning konfigurasiyalari, siderik va sinodik davrlari.
- 6-mavzu.
- Yer sirtining ko’tarilishi va pasayishi (Oy va Quyosh ta’sirida). 6.1. Amaliy mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi
- 4-ilova B./ B. /B texnikasi jadvalini to’ldiring
7]dan .
birin ketin yechtiradi 7-ilova Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan . 176, 178, 180, 182, 184 5-mavzu.
Keplerning umumlashgan qonunlari. 5.1. Amaliy mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi
Vaqti – 2 soat Talabalar soni: 25-30 nafar
O’quv mashg’ulotining shakli Amaliy, aqliy hujumdan foydalangan holda Amaliy mashg’ulotining rejasi
1. Planetalarning konfigurasiyalari, siderik va sinodik davrlari doir masalalar yechish. 2. Keplerning umumlashgan qonunlariga doir masalalar yechish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Planetalarning konfigurasiyalari, siderik va sinodik davrlari. Keplerning umumlashgan qonunlariga doir masalalar yechish va nazariy olgan bilimlarini mustahkamlash.
- Planetalarning konfigurasiyalari, siderik va sinodik davrlariga doir masalalarni tushuntirish; - Keplerning umumlashgan qonunlariga doir masalalarni tahlil qilish; O’quv faoliyatining natijalari: Talaba:
- Planetalarning konfigurasiyalari, siderik va sinodik davrlariga doir masalalarni tushunadi va
- Keplerning umumlashgan qonunlariga doir masalalarni tahlil qiladi; O’qitish uslubi va texnikasi Amaliy, B.B.B texnikasi O’qitish vositalari Astronomiyadan masalalar to’plami, proektor, tarqatma materiallar, grafik organayzerlar.
O’qitish shakli Jamoa, guruh va juftlikda ishlash. O’qitish shart-sharoiti Doska, bo’r, proektor, kompyuter bilan jihozlangan auditoriya
Bosqichlar, vaqti Faoliyat mazmuni O’qituvchi talaba 1-bosqich. Kirish (10 min). 1.1.Mavzu, reja, uning maqsadi va o’quv faoliyatining natijalari ma’lum qilinadi (1- ilova). 1.1. Eshitadi, yozib oladi.
2-bosqich. Asosiy (60 min.) 2.1. Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim darajalarini aniqlash uchun tezkor savol- javob o’tkazadi (2 -ilova)
2.2. O’qituvchi vizual materiallardan foydalangan holda masalalar yechishga doir asosiy formulalar bilan tanishtiradi va auditoriyada [7]dan . 185, 187, 189, 191. masalalarni
birin ketin yechtiradi (3-
,4-,5-,6-ilovalar) 2.3. Talabalarga masalalarning asosiy tushunchalariga e’tibor qilishni va yozib olishlarini ta’kidlaydi. 2.1. Eshitadi. O’ylay di, javob beradi. Javob beradi
va to’g’ri
javobni eshitadi 2.2. Ilovada berilgan ma’lumotlarni asosiy joylarini yozib
oladilar berilgan masalalarni yechadilar. 2.3. E’tibor qaratadi, yozib oladi. 3-bosqich. Yakuniy
(10 min.) 3.1. Mavzuga yakun yasaydi va talabalar e’tiborini asosiy masalalarga qaratadi. 3.2. Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan . 186, 188, 190, 192, 194
yechishni vazifa qilib beradi, baholaydi. (7-ilova) 3.1. Eshitadi, aniqlashtiradi. 3.2. Topshiriqni yozib oladi, baholarni eshitadi. Vizual materiallar 1-ilova Mavzu:
Planetalarning konfigurasiyalari, siderik va sinodik davrlari. Keplerning umumlashgan qonunlari. Reja: 1. Planetalarning konfigurasiyalari, siderik va sinodik davrlari doir masalalar yechish. 2. Keplerning umumlashgan qonunlariga doir masalalar yechish. Darsning maqsadi: Planetalarning konfigurasiyalari, siderik va sinodik davrlari. Keplerning umumlashgan qonunlariga doir masalalar yechish va nazariy olgan bilimlarini mustahkamlash.
- Planetalarning konfigurasiyalari, siderik va sinodik davrlariga doir masalalarni tushunadi va farqlay oladi;
- Keplerning umumlashgan qonunlariga doir masalalar tahlil qilidi; 2-ilova 1. Konfigurasiya deganda nimani tushunasiz? 2. Siderik davr ifodasini yozing? 3. Sinodik davr ifodasini yozing? 4. Keplerning qanday qonunlarini bilasiz? 5. Planetalar qanday hollarda konfigurasiya holatda bo’ladi?
T a T c 3 planetalarning siderik davrlarini hisoblash uchun ïë T T S 1 1 1 , tashqi planetalarning sinodik davrlarini hisoblash uchun 1 1
S T Т пл , ichki planetalarning sinodik davrlarini hisoblash uchun. 4-ilova Keplerning umumlashgan qonunlari Keplerning birinchi qonuniga ko’ra, Quyosh 1
da yotib, orbitadagi P nuqta uning perigeliyi, A nuqta esa afeliyi deyiladi. OA=OP=a orbitaning katta yarim o’qi deyiladi. Perigeliyda planetaning Quyoshdan uzoqligi ) 1
e a q , afeliyda esa
) 1 ( e a Q ifodadan topiladi. Orbitaning ixtiyoriy nuqtasi (K) ni ellipsning fokusidagi ( 1
) Quyosh bilan tutashtirilgan kesmasi – orbitaning radius-vektori r deb ataladi. Orbitaning katta yarim o’qi, perigeliy va afeliyning uzoqliklari (q, Q) orqali quyidagicha topiladi: 2
Ikkinchi qonun: Planetaning radius-vektori teng vaqtlar ichida teng yuzalar chizadi. Perigeliy yaqinida planeta radius-vektorining t Vaqtda chizgan yuzasi 2 1
CK , shunday vaqt ichida afeliy yaqinida chizgan 4 3
CK yuzaga tengligidan, bu davrlarda planetalarning perigeliy va afeliy yaqinida utgan yo’llari, mos ravishda, 2 1 K K va
4 3
K bo’ladi. q 2
1
> 4 3 K K
bo’lishi ayon bo’ladi. Bu yoylarni planeta bir xil t vaqt ichida o’tganidan, uning ellips bo’ylab harakati notekis kechishi, aniqrog’i – perigeliy yaqinida u tezroq, afeliy yaqinida esa sekinroq yurishi ma’lum bo’ladi. Planetalarning perigeliy yaqinidagi tezligi e e ур п 1 1 , afeliy yaqinidagisi esa e e ур а 1 1 ifodalardan topiladi, bu yerda ур - planetaning orbita bo’ylab o’rtacha yoki radiusi r=a aylana bo’ylab tezligi.
Keplerning uchinchi qonuni: Ixtiyoriy ikki planeta siderik (haqiqiy) davrlari kvadratlarining nisbati, katta yarim o’qlari kublarining nisbatiga teng, ya’ni 3 2 3 1 2 2 2 1 a a T T , bu yerda 1
va 2
- planetalar siderik davrlarini, 1
va 2
lar esa ularning orbitalarining katta yarim o’qlarini ifodalaydi. 5-ilova B./ B. /B texnikasi jadvalini to’ldiring № Mavzu savoli Bilaman Bilishni xohlayman Bildim
1 Konfigurasiya hodisasi
2 Elongasiya
3 Qo’shilish
4 Qarama-qarshi turish
5 Kvadratura
6 Siderik davr
7 Sinodik davr
8 Yoritgichlarning sutkalik va
gorizontal paralliksini
6-ilova Марснинг буюк қарама-қарши туришида, яъни Ер ва Марс орасидаги масофа 56 млн. километр масофага тенг бўлганда, Марс томондан Ер га берилган тезланишнинг катталиги топилсин.
Berilgan ? / 10 7 , 6 10 6 , 5 . 56 ã 10 4 , 6 10 64 , 0 2 8 12 26 24
а r с см см км млн r кг М
Echish
Бутун олам тортилиш қонунидан бу r М М F Ер , 2 1 ерда М Ер –Ернинг массаси. М– Марснинг массаси. Марснинг таъсири туфайли Ер оладиган тезланишни топиш учун Ньютоннинг
иккинчи қонунидан фойдалансак, F 2
=
М ЕP
р бўлади. F 1 =F 2 лигидан: Hisoblash , / 10 37 , 1 , / 10 37 , 1 / 36 , 31 6 10 88 , 42 10 6 , 31 / 8 10 7 , 6 10 64 2 8 2 8 2 2 24 2 26 2 2 с м а с м с см см с см r М ёкиа r М М а М ек р
Javob: , / 10 37 , 1 2 8 с м а
7]dan
. 185, 187, 189, 191. masalalarni
birin ketin yechtiradi 7-ilova Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan . 186, 188, 190, 192, 194 6-mavzu.
Quyosh va OY tutilishlari. Tutilish shartlari. Saros. Presessiya va nutasiya. Yer sirtining ko’tarilishi va pasayishi (Oy va Quyosh ta’sirida). 6.1. Amaliy mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi
Vaqti – 2 soat Talabalar soni: 25-30 nafar
O’quv mashg’ulotining shakli Amaliy, aqliy hujumdan foydalangan holda Amaliy mashg’ulotining rejasi
1. Oy harakati va fazalari. Oyning siderik va sinodik davrlariga doir masalalar yechish. 2. Quyosh va OY tutilishlari. Tutilish shartlari. Saros. Presessiya va nutasiya. Yer sirtining ko’tarilishi va pasayishi (Oy va Quyosh ta’sirida)ga doir masalalar yechish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Oy harakati va fazalari. Oyning siderik va sinodik davrlari. Quyosh va OY tutilishlari. Tutilish shartlari. Saros. Presessiya va nutasiya. Yer sirtining ko’tarilishi va pasayishi (Oy va Quyosh ta’sirida)ga doir masalalar yechish va nazariy olgan bilimlarini mustahkamlash. Pedagogik vazifalar: - Oy harakati va fazalari. Oyning siderik va sinodik davrlariga doir masalalarni tushuntirish; - Quyosh va OY tutilishlari. Tutilish shartlari. Saros. Presessiya O’quv faoliyatining natijalari: Talaba:
- Oy harakati va fazalari. Oyning siderik va sinodik davrlariga doir masalalarni tushunadi va farqlay oladi; - Quyosh va OY tutilishlari. Tutilish shartlari. Saros. Presessiya va nutasiya. Yer sirtining ko’tarilishi va pasayishi (Oy va Quyosh va nutasiya. Yer sirtining ko’tarilishi va pasayishi (Oy va Quyosh ta’sirida)ga doir masalalarni tahlil qilish; ta’sirida)ga doir masalalarni tahlil qiladi; O’qitish uslubi va texnikasi Amaliy, B.B.B texnikasi O’qitish vositalari Astronomiyadan masalalar to’plami, proektor, tarqatma materiallar, grafik organayzerlar. O’qitish shakli Jamoa, guruh va juftlikda ishlash. O’qitish shart-sharoiti Doska, bo’r, proektor, kompyuter bilan jihozlangan auditoriya
Bosqichlar, vaqti Faoliyat mazmuni O’qituvchi talaba 1-bosqich. Kirish (10 min). 1.1.Mavzu, reja, uning maqsadi va o’quv faoliyatining natijalari ma’lum qilinadi (1- ilova). 1.1. Eshitadi, yozib oladi.
2-bosqich. Asosiy (60 min.) 2.1. Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim darajalarini aniqlash uchun tezkor savol- javob o’tkazadi (2 -ilova)
2.2. O’qituvchi vizual materiallardan foydalangan holda masalalar yechishga doir asosiy formulalar bilan tanishtiradi va auditoriyada [7]dan . 201, 203, 205, 207, 209, 211. masalalarni
birin ketin yechtiradi
(3-,4-,5-ilovalar) 2.3. Talabalarga masalalarning asosiy tushunchalariga e’tibor qilishni va yozib olishlarini ta’kidlaydi. 2.1. Eshitadi. O’ylay di, javob beradi. Javob
beradi va
to’g’ri javobni
eshitadi 2.2. Ilovada berilgan ma’lumotlarni asosiy joylarini yozib oladilar berilgan masalalarni yechadilar. 2.3. E’tibor qaratadi, yozib oladi. 3-bosqich. Yakuniy (10 min.) 3.1. Mavzuga yakun yasaydi va talabalar e’tiborini asosiy masalalarga qaratadi. 3.2. Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan . 200, 202, 204, 206, 208, 210
masalalarni yechishni vazifa qilib beradi, baholaydi. (6-ilova) 3.1. Eshitadi, aniqlashtiradi. 3.2. Topshiriqni yozib oladi, baholarni eshitadi. Vizual materiallar 1-ilova Mavzu:
Oy harakati va fazalari. Oyning siderik va sinodik davrlari. Quyosh va OY tutilishlari. Tutilish shartlari. Saros. Presessiya va nutasiya. Yer sirtining ko’tarilishi va pasayishi (Oy va Quyosh ta’sirida). Reja: 1. Oy harakati va fazalari. Oyning siderik va sinodik davrlariga doir masalalar yechish. 2. Quyosh va OY tutilishlari. Tutilish shartlari. Saros. Presessiya va nutasiya. Yer sirtining ko’tarilishi va pasayishi (Oy va Quyosh ta’sirida)ga doir masalalar yechish. Darsning maqsadi: Oy harakati va fazalari. Oyning siderik va sinodik davrlari. Quyosh va Oy tutilishlari. Tutilish shartlari. Saros. Presessiya va nutasiya. Yer sirtining ko’tarilishi va pasayishi (Oy va Quyosh ta’sirida)ga doir masalalar yechish va nazariy olgan bilimlarini mustahkamlash. O’quv faoliyatining natijalari: - Oy harakati va fazalari. Oyning siderik va sinodik davrlariga doir masalalarni tushunadi va farqlay oladi; - Quyosh va OY tutilishlari. Tutilish shartlari. Saros. Presessiya va nutasiya. Yer sirtining ko’tarilishi va pasayishi (Oy va Quyosh ta’sirida)ga doir masalalarni tahlil qiladi; 2-ilova 1. Oy harakati va fazalari deganda nimani tushunasiz? 2. Siderik davr ifodasini yozing? 3. Sinodik davr ifodasini yozing? 4. Quyosh va Oy tutilishlari haqida bilasizmi?
Қуёш тутилиши пайтида унинг Ой билан «емирилиши» тепа қисмидан бошланганлиги қайд қилинган. Агар бу ҳодиса ҳақиқатан ҳам шундай кузатилган бўлса, у Ернинг қандай нуқтасида ва сутканинг қайси вақтида рўй берганлигини аниқланг. Е ч и л и ш и . Қуёш тутилиши пайтида унинг Ой билан тўсилиши, яъни «емирилиши» Қуёш дискининг тепа қисмидан бошланиб, вертикалга чизиқ йўналиш бўйлаб давом қилиш учун бу даврда Ой ҳаракатининг ёйи вертикал айлана ёйи билан устма уст тушиши лозим. Осмон экватори яқинида Ой ҳаракати шарқдан ғарбга йўналганидан, бундай ҳол кузатувчи учун осмон экватори вертикал айлана билан устма-уст тушгандагина ку- затилиши мумкин. Маълумки, осмон экватори вертикал айлана билан устма-уст тушиши учун кузатувчи Ер экваторининг нуқталаридан бирида ( Ф
0)
бўлиши зарур. Бундай ҳолда Ой Қуёш унинг вертикал диаметри бўйича тўсиб ўтиши учун тутилиш фақат ё Қуёш энди чиқаётган, ё ботаётган пайтлардагина рўй бериши лозимлигини тушуниш қийин эмас. Энди Қуёш тутилиши ҳаp доим унинг ғарб томонидан бошланишини эъти- борга олсак тутилиш Қуёш горизонтдан кўтарилаётган пайтда рўй берганлиги маълум бўлади. Шундай қилиб, Қуёш тутилиши пайтида унинг Ой билан «емирилиши» тепа қисмидан бошланиши учун кузатувчи Ернинг экваторида бўлиб, тутилиш вақти эрталабга тўғри келар экан.
4-ilova B./ B. /B texnikasi jadvalini to’ldiring № Mavzu savoli Bilaman Bilishni xohlayman Bildim
1 Oy harakati va fazalari
2 Quyosh tutilishi
3 Oy tutilishi
4 Oyning siderik davri
5 Oyning sinodik davri
5-ilova 22 декабрь қишки Қуёш туриши куни тунда Ой тўлиной фазасида кульминацияда кўринди. Бу сутканинг қайси вақтига тўғри келишини ва бу пайтда Ойнинг тўғри чиқиши қанчага тенглигини аниқланг. Berilgan z
Т =0 с ___________ T
? α
–?
Echish Дастлаб
тўлин ойнинг
юқори кульминацияси сутканинг қайси пайтига тўғри топайлик. Бунинг учун Ой фазалари осмонда Қуёшнинг ва Ойнинг ҳолатларига кўра қандай рўй беришини эсга олиш лозим. Маълумки, тўлин ой пайтида Ой, осмонда Қуёшга нисбатан қарама-қаршн томонда жойлашади. Шунинг учун ҳам Ой юқори кульминацияда бўлганда, Қуёш уйи
кульминациядан жой олиб, бу вақт ярим кечага тўғри келади. Бинобарин, бунда Қуёш вақти Т
Бу пайтда Ойнинг тўғри чиқиши, Қуёшнинг тўғри чиқишидан 180° (яъни 12 соат)га фарқ қилганидан: α =α +12 с бўлади. Қишки қуёш туриши куни Қуёшнинг тўғри чиқиши α == 18 с лигидан, Ойнинг тўғри чиқиши α = α + 12 с=18 с + 12 с = 30 с = 24 с + 6 с ёки 24 соат α учун давр бўлганидан, Ойнинг тўғри чиқиши 6 соатга тенг эканлиги маълум бўлади, яъни α =6 соат. 7]dan
. 201, 203, 205, 207, 209, 211. masalalarni
birin ketin yechtiradi Download 440.97 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling