Texnologiyasi 1-mavzu. Osmon sferasi, uning asosiy nuqta, chiziq va aylanalari. Quyoshning yillik ko’rinma harakati. Ekliptika

 

6-ilova 

Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan

. 

200, 202, 204, 206,

 

208, 210

 

         

7-mavzu.

 

Oy  harakati  va  fazalari.  Oyning  siderik  va  sinodik  davrlari. 

Quyosh  va  OY  tutilishlari.  Tutilish  shartlari.  Saros.  Presessiya  va  nutasiya. 

Yer sirtining ko’tarilishi va pasayishi (Oy va Quyosh ta’sirida).  

  

7.1. Amaliy mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi 

 

Vaqti – 2 soat 

Talabalar soni: 25-30 nafar 

 

O’quv mashg’ulotining 

shakli 

Amaliy, aqliy hujumdan foydalangan holda 

Amaliy mashg’ulotining 

rejasi  

1.  Oy  harakati  va  fazalari.  Oyning  siderik  va 

sinodik davrlariga doir masalalar yechish.  

2.  Quyosh  va  OY  tutilishlari.  Tutilish  shartlari. 

Saros.  Presessiya  va  nutasiya.  Yer  sirtining 

ko’tarilishi va pasayishi (Oy va Quyosh ta’sirida)ga 

doir masalalar yechish. 

 O’quv  mashg’ulotining  maqsadi:  Oy  harakati  va  fazalari.  Oyning  siderik 

va sinodik davrlari. Quyosh va OY tutilishlari. Tutilish shartlari. Saros. Presessiya 

va nutasiya. Yer sirtining ko’tarilishi va pasayishi (Oy va Quyosh ta’sirida)ga doir 

masalalar yechish va nazariy olgan bilimlarini mustahkamlash. 

Pedagogik vazifalar: 

- Oy harakati va fazalari. 

Oyning siderik va sinodik 

davrlariga doir masalalarni 

tushuntirish; 

- Quyosh va OY 

tutilishlari. Tutilish 

shartlari. Saros. Presessiya 

va nutasiya. Yer sirtining 

ko’tarilishi va pasayishi 

(Oy va Quyosh ta’sirida)ga 

doir masalalarni tahlil 

qilish; 

O’quv faoliyatining natijalari: 

Talaba: 

- Oy harakati va fazalari. Oyning siderik va sinodik 

davrlariga doir masalalarni tushunadi va farqlay 

oladi; 

- Quyosh va OY tutilishlari. Tutilish shartlari. 

Saros. Presessiya va nutasiya. Yer sirtining 

ko’tarilishi va pasayishi (Oy va Quyosh 

ta’sirida)ga doir masalalarni tahlil qiladi; 

O’qitish uslubi  va texnikasi  Amaliy, B.B.B  texnikasi 

O’qitish vositalari 

Astronomiyadan masalalar to’plami, proektor, 

tarqatma materiallar, grafik organayzerlar. 

O’qitish shakli 

Jamoa, guruh va juftlikda ishlash. 

O’qitish shart-sharoiti 

Doska, bo’r, proektor, kompyuter bilan jihozlangan 

auditoriya 

 

Amaliy mashg’ulotining texnologik kartasi  

Bosqichlar, 

vaqti 

Faoliyat mazmuni 

O’qituvchi 

talaba 

1-bosqich. 

Kirish (10 

min). 

1.1.Mavzu,  reja,  uning  maqsadi  va  o’quv 

faoliyatining  natijalari    ma’lum  qilinadi     

(1- ilova). 

1.1. Eshitadi, yozib 

oladi. 

 

2-bosqich. 

Asosiy 

(60 min.) 

2.1. Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim  

darajalarini aniqlash uchun tezkor savol-

javob  o’tkazadi (2 -ilova) 

 

 

2.2. O’qituvchi vizual materiallardan 

foydalangan holda masalalar yechishga 

doir asosiy formulalar bilan tanishtiradi 

va auditoriyada [7]dan

. 

213, 215, 217, 

219, 221. masalalarni

 

birin ketin 

yechtiradi

 

(3-,4-ilovalar) 

2.3. Talabalarga masalalarning asosiy 

tushunchalariga e’tibor qilishni va yozib 

olishlarini ta’kidlaydi. 

2.1.  Eshitadi.  O’ylay 

di, javob beradi. 

Javob 

beradi 

va 

to’g’ri 

javobni 

eshitadi 

2.2.  Ilovada  berilgan 

ma’lumotlarni  asosiy 

joylarini 

yozib 

oladilar 

berilgan 

masalalarni 

yechadilar. 

2.3.  E’tibor  qaratadi, 

yozib oladi. 

3-bosqich. 

Yakuniy 

(10 min.) 

3.1. Mavzuga yakun yasaydi va talabalar 

e’tiborini asosiy masalalarga qaratadi. 

3.2. Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan

. 

212, 214, 216, 218,

 

220, 222

 

masalalarni 

yechishni vazifa qilib beradi, baholaydi. 

(5-ilova) 

3.1. Eshitadi, 

aniqlashtiradi. 

3.2. 

Topshiriqni 

yozib oladi, baholarni 

eshitadi. 

 

Vizual materiallar 

1-ilova 

Mavzu:

 

Oy harakati va fazalari. Oyning siderik va sinodik davrlari. Quyosh va OY 

tutilishlari.  Tutilish  shartlari.  Saros.  Presessiya  va  nutasiya.  Yer  sirtining 

ko’tarilishi va pasayishi (Oy va Quyosh ta’sirida).  

 

 

Reja: 

1.  Oy  harakati  va  fazalari.  Oyning  siderik  va  sinodik  davrlariga  doir  masalalar 

yechish.  

2. Quyosh va OY tutilishlari. Tutilish shartlari. Saros. Presessiya va nutasiya. Yer 

sirtining  ko’tarilishi  va  pasayishi  (Oy  va  Quyosh  ta’sirida)ga  doir  masalalar 

yechish. 

Darsning  maqsadi:  Oy  harakati  va  fazalari.  Oyning  siderik  va  sinodik  davrlari. 

Quyosh  va  Oy  tutilishlari.  Tutilish  shartlari.  Saros.  Presessiya  va  nutasiya.  Yer 

sirtining  ko’tarilishi  va  pasayishi  (Oy  va  Quyosh  ta’sirida)ga  doir  masalalar 

yechish va nazariy olgan bilimlarini mustahkamlash. 

O’quv faoliyatining natijalari:  

-  Oy  harakati  va  fazalari.  Oyning  siderik  va  sinodik  davrlariga  doir  masalalarni 

tushunadi va farqlay oladi; 

-  Quyosh  va  OY  tutilishlari.  Tutilish  shartlari.  Saros.  Presessiya  va  nutasiya.  Yer 

sirtining ko’tarilishi va pasayishi (Oy va Quyosh ta’sirida)ga doir masalalarni tahlil 

qiladi; 

2-ilova 

1. Oy harakati va fazalari deganda nimani tushunasiz? 

2. Siderik davr ifodasini yozing? 

3. Sinodik davr ifodasini yozing? 

4. Quyosh va Oy tutilishlari haqida bilasizmi? 

 

3-ilova 

B./ B. /B texnikasi jadvalini to’ldiring 

 

№  Mavzu savoli  

 

Bilaman 

Bilishni 

xohlayman 

Bildim 

 

1 

2 

3 

4 

5 

1 

Oy harakati va fazalari 

 

 

 

2 

Quyosh tutilishi  

 

 

 

3 

Oy tutilishi 

 

 

 

4 

Oyning siderik davri 

 

 

 

5 

Oyning sinodik davri 

 

 

 

 

4-ilova 

Ойнинг диаметри 3500 километр бўлиб, Ердан қараганда 0,5° ли бурчак 

остида  кўрина-ди.  Ернинг  диаметрини  маълум  деб  қараб,  Ойдаги 

космонавтга Ер қандай бурчак остида кўринишини топинг. 

Berilgan 

km

d

3500

(



 

O

5

,

0

(





 

km

d

p

E

12740



 



Ep

 =? 

Echish 

Е  ч  и  л  и  ш  и:  Ердан  қараганда  маълум 

масофадаги  Ой  (ўртача  384400  км)  0,5

0

  ли 

бурчак 

остида 

кўринса, 

Ойдаги 

кузатувчига  худди  шундай  масофада 

турган  Ер,  унинг  диаметри  Ой  диаметрига 

қараганда  қанча  марта  катта  бўлса,  шунча 

марта  катта  бурчак  остида  кўриниши 

оддий  мулоҳазадан  маълум.  Бинобарин, 

/

0

0

0

(

(

49

,

1

82

,

1

64

,

3

5

,

0









d

dEp

Ep





 

Демак, 

Ойдан  қараганда,  Ер  1

0

,49  ли    бурчак 

остида кўринар экан. 

7]dan

. 

213, 215, 217, 219, 221. masalalarni

 

birin ketin yechtiradi 

 

5-ilova 

Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan

. 

212, 214, 216, 218,

 

220, 222

 

 

8-mavzu.

 

Quyoshning  ichki  tuzilishi.  Uning  yadroviy  energiya  manbai. 

Quyosh aktivligi va uning Yerga ta’siri. Yer - Oy  tizimi. Yerning fizik tabiati. 

Oyning fizik tabiati. Yer bilan bog’liq ekologik muammolar.  

  

8.1. Amaliy mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi 

Vaqti – 2 soat 

Talabalar soni: 25-30 nafar 

 

O’quv mashg’ulotining 

shakli 

Amaliy, aqliy hujumdan foydalangan holda 

Amaliy mashg’ulotining 

rejasi  

1.  Quyoshning  ichki  tuzilishi.  Uning  yadroviy 

energiya  manbai. Quyosh  aktivligi va uning  Yerga 

ta’siri. Yer - Oy  tizimiga doir masalalar yechish.  

2.  Yerning  fizik  tabiati.  Oyning  fizik  tabiati.  Yer 

bilan 

bog’liq  ekologik  muammolarga  doir 

masalalar yechish. 

 O’quv  mashg’ulotining  maqsadi:  Quyoshning  ichki  tuzilishi.  Uning  yadroviy 

energiya  manbai.  Quyosh  aktivligi  va  uning  Yerga  ta’siri.  Yer  -  Oy    tizimi. 

Yerning  fizik  tabiati.  Oyning  fizik  tabiati.  Yer  bilan  bog’liq  ekologik 

muammolarga 

doir 

masalalar 

yechish 

va 

nazariy 

olgan 

bilimlarini 

mustahkamlash. 

Pedagogik vazifalar: 

- Quyoshning ichki 

tuzilishi. Uning yadroviy 

energiya manbai. Quyosh 

aktivligi va uning Yerga 

ta’siri. Yer - Oy  tizimiga 

doir masalalarni 

tushuntirish; 

- Yerning fizik tabiati. 

Oyning fizik tabiati. Yer 

bilan bog’liq ekologik 

muammolarga doir 

masalalarni tahlil qilish; 

O’quv faoliyatining natijalari: 

Talaba: 

- Quyoshning ichki tuzilishi. Uning yadroviy 

energiya manbai. Quyosh aktivligi va uning Yerga 

ta’siri. Yer - Oy  tizimiga doir masalalarni 

tushunadi va farqlay oladi; 

- Yerning fizik tabiati. Oyning fizik tabiati. Yer 

bilan bog’liq ekologik muammolarga doir 

masalalarni tahlil qiladi; 

O’qitish uslubi  va texnikasi  Amaliy, B.B.B  texnikasi 

O’qitish vositalari 

Astronomiyadan masalalar to’plami, proektor, 

tarqatma materiallar, grafik organayzerlar. 

O’qitish shakli 

Jamoa, guruh va juftlikda ishlash. 

O’qitish shart-sharoiti 

Doska, bo’r, proektor, kompyuter bilan jihozlangan 

auditoriya 

 

Amaliy mashg’ulotining texnologik kartasi  

Bosqichlar, 

vaqti 

Faoliyat mazmuni 

O’qituvchi 

talaba 

1-bosqich. 

Kirish (10 

min). 

1.1.Mavzu,  reja,  uning  maqsadi  va  o’quv 

faoliyatining  natijalari    ma’lum  qilinadi     

(1- ilova). 

1.1. Eshitadi, yozib 

oladi. 

 

2-bosqich. 

Asosiy 

(60 min.) 

2.1. Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim  

darajalarini aniqlash uchun tezkor savol-

javob  o’tkazadi (2 -ilova) 

 

 

2.2. O’qituvchi vizual materiallardan 

foydalangan holda masalalar yechishga 

doir asosiy formulalar bilan tanishtiradi 

va auditoriyada [7]dan

. 

223, 225, 227, 

229, 231. masalalarni

 

birin ketin 

yechtiradi

 

(3-,4-ilovalar) 

2.3. Talabalarga masalalarning asosiy 

tushunchalariga e’tibor qilishni va yozib 

olishlarini ta’kidlaydi. 

2.1.  Eshitadi.  O’ylay 

di, javob beradi. 

Javob 

beradi 

va 

to’g’ri 

javobni 

eshitadi 

2.2.  Ilovada  berilgan 

ma’lumotlarni  asosiy 

joylarini 

yozib 

oladilar 

berilgan 

masalalarni 

yechadilar. 

2.3.  E’tibor  qaratadi, 

yozib oladi. 

3-bosqich. 

Yakuniy 

(10 min.) 

3.1. Mavzuga yakun yasaydi va talabalar 

e’tiborini asosiy masalalarga qaratadi. 

3.2. Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan

. 

222, 224, 226, 228,

 

230, 232

 

masalalarni 

yechishni vazifa qilib beradi, baholaydi. 

(5-ilova) 

3.1. Eshitadi, 

aniqlashtiradi. 

3.2. 

Topshiriqni 

yozib oladi, baholarni 

eshitadi. 

 

Vizual materiallar 

1-ilova 

Mavzu:

 

Quyoshning  ichki  tuzilishi.  Uning  yadroviy  energiya  manbai.  Quyosh 

aktivligi va uning Yerga ta’siri. Yer - Oy  tizimi. Yerning fizik tabiati. Oyning fizik 

tabiati. Yer bilan bog’liq ekologik muammolar.  

 

 

Reja: 

1.  Quyoshning  ichki  tuzilishi.  Uning  yadroviy  energiya  manbai.  Quyosh  aktivligi 

va uning Yerga ta’siri. Yer - Oy  tizimiga doir masalalar yechish.  

2.  Yerning  fizik  tabiati.  Oyning  fizik  tabiati.  Yer  bilan  bog’liq  ekologik 

muammolarga doir masalalar yechish. 

Darsning  maqsadi:  Quyoshning  ichki  tuzilishi.  Uning  yadroviy  energiya  manbai. 

Quyosh  aktivligi  va  uning  Yerga  ta’siri.  Yer  -  Oy    tizimi.  Yerning  fizik  tabiati. 

Oyning  fizik  tabiati.  Yer  bilan  bog’liq  ekologik  muammolarga  doir  masalalar 

yechish va nazariy olgan bilimlarini mustahkamlash. 

O’quv faoliyatining natijalari:  

- Quyoshning ichki tuzilishi. Uning yadroviy energiya manbai. Quyosh aktivligi va 

uning Yerga ta’siri. Yer - Oy  tizimiga doir masalalarni tushunadi va farqlay oladi; 

-  Yerning  fizik  tabiati.  Oyning  fizik  tabiati.  Yer  bilan  bog’liq  ekologik 

muammolarga doir masalalarni tahlil qiladi; 

2-ilova 

1. Quyoshning ichki tuzilishi deganda nimani tushunasiz? 

2. Quyoshning yadroviy energiya manbai nima? 

3. Quyosh aktivligi deganda nimani tushunasiz? 

4. Yerning fizik tabiati deganda nimani tushunasiz? 

 

3-ilova 

B./ B. /B texnikasi jadvalini to’ldiring 

№  Mavzu savoli  

 

Bilaman 

Bilishni 

xohlayman 

Bildim 

 

1 

2 

3 

4 

5 

1 

Quyoshning ichki tuzilishi 

 

 

 

2 

Quyoshning  yadroviy  energiya 

manbai 

 

 

 

3 

Quyosh aktivligi 

 

 

 

4 

Yerning fizik tabiati 

 

 

 

5 

Oyning fizik tabiati 

 

 

 

 

4-ilova 

Қуёш  ва  Ой  диаметрлари  бир  хил  бурчак  остида  кўриниб,  уларнинг 

горизонтал параллаксларни  8",8  ва  57  бўлса,  Қуёш  Ойга  нисбатан  қанча 

марта катта бўлади? 

Berilgan 

 

?

(

(

"

57

8

,

"

8









R

R

а

а

р

О

О

О



 

 

Echish 

Е  ч  и  л  и  ш  и:      бирон    осмон  жисми    (М) 

нинг 

(1-расм) 

горизонтал 

параллакс 

бурчаги    унгача      бўлган  масофа  l  ва    Ер 

радиуси 

R

 

ЕР 

билан 

қуйидагича 

боғланишда бўлади: 

О

О

О

О

О

Ер

О

Ер

р

р

l

l

ёки

р

l

р

l

у х х

бўлади

кўринишида

L

R

р

учун

Куёш

l

R

p

учун

Ой

sin

(

sin

sin

sin

,

sin

(

sin

(

(

(

(,









 

 

1- расм 

Осмон жисмлари радиусларига нисбатан 

уларгача 

бўлган 

масофа 

1-расмда    

қуйидаги формула орқали топилади:

l

R

а



sin

  

Ой учун

,

(

(

sin

(

l

R

а



 Қуёш учун  

,

0

l

R

а

o

О



 































R

R

яъни

l

р

р

R

R

топилган

юкорида

к

фойдаланса

дан

р

р

учун

l

l

l

l

R

R

ёки

l

R

l

R

бўлганидан

а

а

ерда

Бу

О

О

О

О

О

О

1

,

389

,

1

,

389

8

,

8

206265

0166

,

0

"

sin

8

,

8

57

sin

8

,

"

8

sin

57

sin

sin

(

sin

(

:

)

(

sin

(

sin

(

,

(

(

(

(

sin

sin

(

 

Демак,  Қуёш  радиуси  (R



)  Ой  радиусдан  

(R



) тахминан 389 марта катта бўлади. 

7]dan

. 

223, 225, 227, 229, 231. masalalarni

 

birin ketin yechtiradi 

 

5-ilova 

Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan

. 

222, 224, 226, 228,

 

230, 232 

 

9-mavzu.

 

Yillik  parallaks.  Yulduzlargacha  masofalarni  hisoblashning 

trigonometrik  usuli.  Absolyut  yulduz  kattaligi.  Spektral  parallaks  haqida 

tushuncha.  Yulduzlarning  spektral  sinflari.  Yulduzlarning  tempraturasi  va 

yorqinligi.  Spektr  –  yorqinlik  diagrammasi.  Yulduzlarning  radiuslarini 

hisoblash. 

9.1. Amaliy mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi 

Vaqti – 2 soat 

Talabalar soni: 25-30 nafar 

 

O’quv mashg’ulotining 

shakli 

Amaliy, aqliy hujumdan foydalangan holda 

Amaliy mashg’ulotining 

rejasi  

1.  Yillik  parallaks.  Yulduzlargacha  masofalarni 

hisoblashning trigonometrik usuli. Absolyut yulduz 

kattaligiga doir masalalar yechish.  

2. 

Spektral 

parallaks 

haqida 

tushuncha. 

Yulduzlarning  spektral  sinflari.  Yulduzlarning 

tempraturasi  va  yorqinligi.  Spektr  –  yorqinlik 

diagrammasi. 

Yulduzlarning 

radiuslarini 

hisoblashga doir masalalar yechish. 

 O’quv  mashg’ulotining  maqsadi:  Yillik  parallaks.  Yulduzlargacha  masofalarni 

hisoblashning  trigonometrik  usuli.  Absolyut  yulduz  kattaligi.  Spektral  parallaks 

haqida tushuncha. Yulduzlarning spektral sinflari. Yulduzlarning tempraturasi va 

yorqinligi.  Spektr  –  yorqinlik  diagrammasi.  Yulduzlarning  radiuslarini 

hisoblashga doir masalalar yechish va nazariy olgan bilimlarini mustahkamlash. 

Pedagogik vazifalar: 

- Yillik parallaks. 

Yulduzlargacha masofalarni 

hisoblashning trigonometrik 

usuli. Absolyut yulduz 

kattaligiga doir masalalarni 

tushuntirish; 

- Spektral parallaks haqida 

O’quv faoliyatining natijalari: 

Talaba: 

- Yillik parallaks. Yulduzlargacha masofalarni 

hisoblashning trigonometrik usuli. Absolyut yulduz 

kattaligiga doir masalalarni tushunadi va farqlay 

oladi; 

 

- Spektral parallaks haqida tushuncha. 

tushuncha. Yulduzlarning 

spektral sinflari. 

Yulduzlarning tempraturasi 

va yorqinligi. Spektr – 

yorqinlik diagrammasi. 

Yulduzlarning radiuslarini 

hisoblashga doir 

masalalarni tahlil qilish; 

Yulduzlarning spektral sinflari. Yulduzlarning 

tempraturasi va yorqinligi. Spektr – yorqinlik 

diagrammasi. Yulduzlarning radiuslarini 

hisoblashga doir masalalarni tahlil qiladi; 

O’qitish uslubi  va texnikasi  Amaliy, B.B.B  texnikasi 

O’qitish vositalari 

Astronomiyadan masalalar to’plami, proektor, 

tarqatma materiallar, grafik organayzerlar. 

O’qitish shakli 

Jamoa, guruh va juftlikda ishlash. 

O’qitish shart-sharoiti 

Doska, bo’r, proektor, kompyuter bilan jihozlangan 

auditoriya