Тиббиёт институтлари талабалари учун ўҚув адабиёти

Давоси. Ҳар бир аскарида билан инвазияланганлар даволаниши лозим. Дегельментизация учун левамизол, мебендазол, пипиразин адипинат, пирантент памоат, зинтел (альбендазол), декарис (левамизол) қўлланилади.
Мебендазол (вермокс, антиокс) 100 млдан 2 махал, суткасида ичишга, 3 сутка давомида тавсия қилинади. (болаларга 10 ёшгача 50 мл ичишга). Хомиладорлик қарши кўрсатма бўлиб ҳисобланади.
Пиперазин адипинат (адепилит, антепар, веренколиприн, гельмиразин) катта ёшдагиларга 70 мг/кг тана оғирлигига суткасига 1 маҳал, 2 сутка давомида буюрилади. Суткалик максимал дозаси 3,5 гр. Ичаклар ёки ўт йўлларининг гельментлар билан обструкцияси кўрсатма бўлиб ҳисобланади. Ножўя таъсирлари: кўнгил айнишлари, қусиш, ичаклар коликаси, ич кетиш, аллергик реакциялар, уйқучанлик. Қарши кўрсатма: эпилепсия, жигар касалликлар ЎБЕ. Пирантент памоат (антимин, комбантрин, стронгид ва бошқалар). Катталар ва 6 ёшдан катта болаларга бир хил дозада 11 мг/кг тана оғирлигига суткада 1 маҳал, нонуштадан кейин 3 кун давомида берилади. Қарши кўрсатма: ҳомиладорлик ҳамда жигар касаллиги бўлган шахслар.
Профилактикаси ва ўчоқдаги чора тадбирлар. Аскаридоз профилактикасида аҳоли яшайдиган жойларда санитар оқартирув ишлари амалга ошириш муҳим аҳамиятга эга. Тупроқни ўғитлашда компостирланган нажасдан фойдаланиш.
ЭНТЕРОБИОЗ

Энтеробиоз асосан перорал юқувчи, қичишиш ва ичаклар бузилиши билан характерланувчи гельментоздир. Ўтмишдан маълум бўлган ҳамма ерда тарқалган.

Этиологияси. Энтеробиоз қўзғатувчиси гижжа Enterrobius vermicularis seu Oxyuris vermicularis. Гижжа кулранг, оқ рангдаги юмалоқ гельмент бўлиб, танасининг охири нисбатан ингичка, эркаги (самец) 2-5мм урғочиси (самка) 9-12 мм узунликда. Гижжа тухуми 2 контурли қобиқли асимметрик бўлиб ўлчами 0,050 – 0,060х0,02-0,03 мм.га тенг (12-расм). Гижжа ингичка ичак кенг пастки қисмида, кўричакда ва чамбаричакнинг бошланғич қисмида паразитлик қилади. Урғочи гижжа тўғри ичакка тушиб фаол равишда орқа чиқарув йўлига чиқади ва унинг атрофига уруғ қўйиб ўзи ҳалок бўлади. Гижжаларнинг одам организмидаги умумий хаёт даври 3-4 ҳафтадан ошмайди.
Эпидемиологияси: Инвазия манбаи факатгина гижжа билан касалланган одам. Урғочи гижжа бемор терисига қўйган тухумлар 4-6 соатдан кейин етилиб, инвазия хусусиятига эга бўлади. Улар беморнинг чойшаби ва ич кийимларига, уй ва хизмат кўрсатиш дўконлари бўлимларига тушади, пашшалар тарқатади. Юқиши: озиқ-овқат маҳсулотлари билан гижжа тухумларини истеъмол қилганда, чанг ёрдамида оғиз бурунга келиб киради. Энтеробиоз билан оғриган беморларда кўпинча аутоинвазия кузатилади.
Патогенези. Гижжалар шиллиқ қаватни шикастлаб айрим ҳолларда ичак деворига кириб, то мушак қаватигача бориши мумкин. Оқибатда нуқтали қон қуйилишлар ва эррозиялар пайдо бўлади. Гельментлар ажратган маҳсулотлари организмда сенсибилизиция чақириб, аллергия ривожланишига сабаб бўлади. Урғочи гижжалар аёл жинсий аъзоларига ичакдан бактерияларни олиб ўтиши мумкин.
Клиникаси. Бир оз миқдордаги гижжа билан инвазияланган беморларда касаллик белгилари аниқланмаслиги мумкин. Кўп холларда касаллик белгилари у ёки бу даражада ривожлаган бўлади. Энтеробиознинг енгил шаклида ётиш олдидан анал атрофи соҳасида енгил қичиш пайдо бўлади. У 1 -3 кун давом этиб, кейин ўз ўзидан йўқолади. Лекин 2-3 ҳафтадан кейин қайтадан пайдо бўлади. Бундай қичишнинг даврий пайдо бўлиши реинвазия натижасида гижжалар кейинги авлодининг алмашинуви билан боғлиқ. Бемор ичагида гижжаларнинг бўлиши ва массив қайта реинвазия берувчи характерда бўлади. Орқа чиқарув йўли атрофини қичитиш натижасида у ерда тирнашлар терининг иккиламчи бактериал инфекцияси дерматитлар касаллик кечишини оғирлаштиради. Кўпинча беморларда бузилган ичак тизимида бўтқасимон ич кетишлар, баъзан шиллиқли тенизимлар кузатилади. Гижжалар инвазияси иккиламчи бактерииал инфекция билан қўшилганда, энтеробиозли аппендицит ривожланиши энтеробиознинг оғир кечишида, бош оғриғи, уйқунинг бузилиши, астеновегетатив белгиларининг яққоллиги кузатилади. Аёлларда гижжаларнинг жинсий аъзоларга ўтиши натижасида вулволвагинит белгилари юзага келади. Энтеробиоз билан касалликнинг эрта даврида қонда эозинофилия кузатилади.
Ташхисоти ва таққослаш ташхисоти. Характерли белгиси – тери-анал қичишидир. Аммо бу белги қуйидаги касалликларда – турли этиологияли проктит ва сфинктеритларда, бавосил касаллигида, тўғри ичак ракида, лимфогрануматозда, жигар ва буйрак жарохатланишида, кандидамикозда, нейродерматитларда учрашини унутмаслик керак. Шунинг учун ташхис беморда гижжа тухумлари ёки гижжаларнинг ўзи топилгандагина қўйилиши керак. Гижжалар кўпинча анус атрофида тухум қўяди. Баъзан ичакда ҳам тухум қўйиши мумкин. Шунинг учун гижжа тухумларини ахлатда топиб булмайди. Анус атрофидан 1% ли натрий ёки 50% ли глицеринда хулланган шпател ёрдамида олинган суртмада гижжа тухумларини аниқлаш осон. Баъзан гижжа тухумлари тирноқ остидан олинган қирмаларда аниқланади. Вояга етган эркак гижжаларни тоза ажралган нажас устида кўриш мумкин.
Давоси. Енгил шаклларида реинвазияни олдини олишга қаратилган чора тадбирлар ўтказилади. Бунинг учун катта ёшдаги беморлар ётиш олдидан 4-5 стакан сувга ярим чой қошиқ сода қўшиб, ҳўқна қилишлари, болаларда эса 1-3 стакан сувга ярим чой қошиқ сода қўшиб ҳўқна қилишлари керак. Бу тўғри ичакдаги урғочи гижжаларнинг ювилиб кетишини таъминлайди ва ўз навбатида тунги анус атрофидаги кичишларни камайтиради. Беморлар танага ёпишадиган ич кийимда ётишлари керак. Эрталаб уйғонгандан сўнг бемор оқликлари дазмолланиши керак. Оғир шиклларда медикаментоз даволаш ўтказилади.
Мебендазол - катталарга ва ўсмирларга бир марта 0,1 грамдан, болаларга: 2-10 ёшда 25-50 мм/кг дан берилади. Қайта инвазияда даволаш худи шу дозада 2-4 ҳафтадан кейин ўтказилади. Қарши кўрсатма – хомиладорлик.
Пирантел- 1 марталик дозаси 10 мл/кг тана оғирлигига. Препарат ичишга берилади. Оғир ҳолатларда дегелментизация симптоматик ва патогенетик даво билан бирга олиб борилади.