Tilshunoslik asoslari
Download 2.59 Mb. Pdf ko'rish
|
Tilshunoslik asoslari (O\'lmas Sharipova, Ibrohim Yo\'ldoshev)
b itik
m ustaqil term in sifatida iste’ino ld an chiq ib , uning «noma», «m aktub», «yozuv» m a ’nolari o 'ra id a a ra b va fors-tojik tillaridan o'zlashg an xat, kitobat, kitob, nom a k a b i term inlar m an b alard a faol q o ‘liana boshlandi. B itik te rm in in in g k elib chiqishi haq id a tad q iq o tch i olimlar tom o n idan tu rlic h a fik rlar bildirilgan. Eski o ’zbekch ada faol, hozirda kam b o ‘lsa -d a , is te ’m olda b o 'lg a n «yozuv», «kitob», «xat» m a ’nolarini ifo d a lo v ch i bitik term inining bitm oq fe ’lidan yasalganligi h a m m a m iz g a yaxshi m a’lum. Bu h a q d a tilshunos olim E.V.Sevortyan o ’zin in g «Etim ologicheskiy slovarb tyurkskix yazbikov» nom li k ito b id a atroflicha to ‘x talib o 'tg an . Unda b it//b iti fe’llarining etim ologiyasiga oid tu rli k o'rin ish d ag i filer va farazlar b erilg an. L u g 'a td a biti fe’lining q u y idagi m a ’nolari bayo n qilinadi: yozm oq; yozuvni kesib olmoq; yozib olmoq; 2) yozib olmoq, ko'chirib olmoq; nusxa ko'chirm oq; 3) chizmoq, rasm solmoq; 4) tuzm oq; 5) taqdimi aniqlamoq. Bizningcha, yozmoq, yozuvni kesib olmoq, yozib olm oq kabilar «biti» ning e n g dastlabki m a ’n o lari bo'lishi kerak. Bu haqd a www.ziyouz.com kutubxonasi «ApeBHeriopKCKHM cAoaap»da ham aytib o 'tilg a n . XIII-XIV asrlarga oid «Attuhfatuz z a k iy a tu fillu g 'a tit tu rk iy a» d a h a m bitik leksem asi «kitob» va «o'sim lik» m a’nolarini ifo d alash i k o 'rsa tib o'tilgan. Shuningdek, «D evonu Iu g 'o tit tu rk » d a «biti» n in g yana bir m a ’nosi berilgan: «biti» - o sm o n d an nozil b o 'lg a n kitoblar: tavrot, injil, zabur, q u r’o n la rd a n birisi». «Biti»ning y u q o rid a keltirilgan to'rtin chi va b e s h in c h i m a ’nolari b itik term in in in g din iy aham iyatdagi tum or m a ’no siga yaqindir. E.Sevortyan lu g 'a td a turkiy «biti» h a q id a g i V.V.Radlov (Radi. AST., 1991, str. 319), G .Ram stedl (G .R am sledt. Ein a n la u te n d e r stim m loser Labia! in m ongolisch-türkischen U rsprache. - JSFO u, 1916-1920, XXXIII, str.9), P.Pelliot (P.Pelliot v JA, 1925, str.253-254) kabi olim larning fikrlarini ham b e rib o 'ta d i. U larning b a ’zilari tu rk iy «biti» n in g xitoycha «pi < p iet» - m o 'y q alam (tush bilan yozishga m o'ljallangan m o ‘yqalam ) so 'zid an y a salg a n lig in i yoqlaydilar. Ayni shunday fikr «D revnetyurkskiy slo v ar» d a ham aytilgan. Shuningdek, lu g 'a td a V. Bang to m o n id an berilg an «¿>/£/>ning quyidagi k o 'rin ish d ag i m orfologik tark ib i k o 'rsa tib o'tiladi: « b iti = bit 4- i»; b u erda « i» fe ’l yasovchi qo'shim chad ir". V .B angning b u fikri, albatta, m unozarali. C h u n k i «bit» fe’lining «bi» (keskir qurol, pichoq) o t sh a k lid a n yasalganligi haqidagi fikrlar ham bor. K e y in ch alik «biti» ning x ito y tilidan o 'zlash g an lig ig a o id taxm inlarni M .R esen en ham da J.K losonlar ham m a'qu llay d ilar. E .S ev ortyanning ta ’kidlashicha, taklif q ilin g a n ushbu e tim o lo g ik fikrlar kam chiliklardan xoli emas. C h u n k i, qadim g i tu rk iy m an b a lard a ot k o'rin ish id ag i Download 2.59 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling