Tilshunoslik asoslari
Download 2.59 Mb. Pdf ko'rish
|
Tilshunoslik asoslari (O\'lmas Sharipova, Ibrohim Yo\'ldoshev)
p i - p ie t
q a y d etilm agan. Shu b o is b o 'lsa kerak, M. Resenen, ayni zam o nd a, xitoycha «piet» n in g ay n an «biti» u c h u n asos ekanligiga s h u b h a bilan qaraydi. G .fon d e r G abelents tu rk c h a h in d -e v ro p a m anbalariga oid b o 'lg an y u n o n c h a «pittahioy» b ila n ham b o g'lay di. Bu fikmi k ey in ch alik E.Polivanov h am q o 'lla b - q u w a tla y d i, lekin uning fikricha, b itik < bitik x ito y tilidan dastlab m o ‘g ‘ulchaga, so’n g ra esa, m o ‘g ‘ul tili v o sita sid a tu rk iy tilga o'zlash g an . E.Polivanov o ‘z tad q iq o tid a tu rk iy tilla rg a xos b o ‘lgan bitm oq ham da yo zm o q fe ’llari h aq id a s o ‘z yuritib, bitm oq fe’li, asosan, s h a rq iy h u d u d lard a y a sh o v ch i turk iy xalqlarga, xususan, o 'zb ek larg a, yozm oq fe ’li esa, k o 'p ro q g 'arb iy d ag ilarg a - usmonli tu rk la ri va tatarlarg a x o slig in i aytadi, E.D.Polivanov fikrining ta s d ig 'i sifatida tu rk tilid ag i «bitm ek» www.ziyouz.com kutubxonasi fe ’lin in g tarixd a h am d a h o zirgi kunim izdagi m a’no anglatishi bilan q iziqib k o'rdik, «T urk tilining etim ologik lu g ‘ati»da bitgi s o 'z ig a qu y id ag ich a izoh berilgan: «Turkcha bitim ek (ya 2 mak) s o 'z id a n «bit-gi bitgi» (yozma bo ‘Igan, yozilgan, arabcha kitap). Bu y erd a til n u q ta i nazaridan aham iyat berilishi kerak b o 'lg a n m uhim bir n u q ta bor: biti bitig s o ‘zlari Osiyo tu rk c h a s id a kitob, m aktub m a’nolarini ifodalaydi. Holbuki, A n a d o 'li xalq tilida esa, «o‘sib (ko'payib) ketm oq, urchimoq. yetishm oq, mahsulot holiga kelm oq» m a’nolarini ifodalovchi «bitm ek» fe’li qad im g i tu rk tilida «yazmak» m a’nosida q o 'lla n g a n «bitimek» b ila n m a ’nodosh b o 'lg an va u n d a n bitg(k)i (kitap) s o ‘zi yasalgan. B itki /arabcha nebat) xalq tilida (shevada) b itg i sh a k lid a ham talaffuz qilinadi, am m o b u y e rd a bitgi b u tu n la y b o sh q a m a ’n o - kitap m a’nosini anglatm oqda». Bitgi lek sem asi hozirgi tu rk tilid a qadim gi turk tilida an g latg an m a ’n o la rid a n biron tasini h am ifodalam aydi. U ning hozirgi sh a k li b itk i bo'lib, q u y id a g i m a ’noda ishlatiladi: «(Botanikaga oid) T u sh g a n yerida ildiz otib, hosil beruvchi, s o 'n g ra esa, qurib a d o b o 'lu v ch i o 't-m a y sa y o k i daraxt kabi o ‘sim liklarning u m u m iy nom i, nabotot. «Bitki bitieri» - o'sim lik (bitkijlaida y ash o v ch i d araxt biti k ab i o'sim lik hasharotlarining um um iy nom i v a hokazo». U shbu iz o h d a n k o ‘rinadiki, qadim gi tu rk tilida faol q o ‘llanishda b o 'lg a n b itg i//b itk i so'zi hozirgi turkch ada b u tu n la y boshqa m a ’n o d a qoMlanadi. Uning q ad im gi bitgi (kitob) m a ’nosini b u g u n g i tu rk tilida arab tilidan o'zlashgan kitap lek sem asi iio d alam o q d a. «Türk Dilinin Htimoloji Sôzlü§ü» (T u rk tilin in g etim o lo g ik l\ig ‘ati)da b itik //b itig term ini um um an uch ram ay d i. U ni faqat h o z irg i turk tilining izohli lu g 'atid ag in a uch ratish im iz m um kin. Lekin b u lu g 'atd a ham u n in g b utunlay b o s h q a m a ’nolam i ifo d alab kelishini ko'ram iz: «Bitik: 1. C h a rc h o q yoki o g 'ir k a sallik d a n keyingi holsizlik, m ajolsizlik. 2. H o lati yom on, rohatsizlik». T u rk tilida Download 2.59 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling