Tilshunoslik asoslari

qog'ozchilik
term in id a 
-chilik 
y a x lit b ir affiks sifatida ajraladi, y a'ni u n ing
-lik
affiksidan 
q o lg a n qism i m ustaqil lek se m a sifatida qo'llanm aydi. Demak, 
b u n d a y
holatning 
m av ju d lig i 
hozirgi 
o 'z b e k
tilida 
ish 
fao liy atn in g m a'lum so h a sin i bildiruvchi bir b u tu n hold agi 
- 
ch ilik
affiksi borligini tasdiq lay di.
A lbatta, m uayyan so h a la rg a oid term inlar yasalishida 
b a rc h a affikslar ham b a ra v a r ishtiro k etaverm aydi. Q aysidir bin 
te rm in y a sash d a faol ish tiro k etsa, boshqa birlaii nofaol bo'ladi.
S o 'n g g i 
yillarda 
b a rc h a
sohalarda 
zam onaviy 
texnik 
ja ra y o n la m in g tako m illasb u v i va ulam ing ishlab chiqarishga 
k e n g k o 'la m d a kirib k e lish i natijasida ular bilan b o g'liq
tu s h u n c h a ham da u larn i ifodalash uchun k o 'p la b birikm a 
s h a k lid a g i 
term inlar 
y a sa sh
a n ’anasi 
kuchaydi. 
Termin 
y a sa sh n in g sintaktik u su li h a q id a gap ketganda, asosan, birikm a 
s h a k lid a g i term in y asash h o lati tushuniladi. Barcha tillarda, 
ju m lad a n , 
o 'zb ek
tilid a 
ham
birikma 
sh ak lid ag i 
tennin 
y a sa sh n in g sintaktik u su lid a n ken g foydalaniladi. Umuman, 
term in o lo g iy ad a sin ta k tik u su l bilan k o 'p m iq do rda birikm a 
sh a k lid a g i term inlar y asalad i. Termin y asash n in g b u usuli 
(m orfologik va 
se m a n tik
u su lla r singari) 
e n g
serm ahsul 
h iso b lan ad i. 
Shuning 
u c h u n
ham, 
h ar 
q a n d a y
soha
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

term inologiyasida birikma term in lar soni b o s h q a la rig a nisbatan 
salm o g 'i jihatidan birinchi o 'rin d a turadi. X u su san , o 'z b e k
k itobatch ilik 
term inologiyasida 
ham, 
xim iya, 
qurilish, 
farm atsevtika, texnik term in o lo g iy alardag i singari, y a k k a so'zli 
term inlarga nisbatan s in ta k tik usul bilan y a sa lg a n term inlar 
a n c h a salm oqli o 'rin n i eg ailay d i. T ad q iq o tlar s h u n i k o 'rsatadiki, 
kitobatch ilik sohasiga oid 4500 term in n in g 3160 d o n asi, y a ’nl 70 
foizini ikki va un d an o rtiq k o m p o n en td an
ib o ra t 
birikm a 
shaklidag i term inlar tashkil e ta r ekan.
T erm inologiyaga oid b a ’zi m anbalarda b ir s o 'z g a teng 
term inlar sistem aning m inim al elem entlari, ik ki v a u n d a n ortiq 
so 'z la rd a n tuzilgan birikm a sh ak lid ag i term in lar esa, m aksim al 
elem entlari sifatida talqin qilinadi. U lar m inim al ele m en tlarg a
ayni sohaning tayanch y o k i asos tu sh u n c h a larin i ifodalovchi 
asosiy term inlar sifatida h a m qaraydilar. B ildirilgan b u fikrlar 
k o 'p jih atd an o 'zb ek k ito b atch ilik term in o lo g iy asig a ham to 'liq
m os keladi. Shu bois, ayni so h a term in o lo g iy asida a n a shun day
m inim al elem entlar m avjudki, h aq iq atan ham u la r 
(kitob, nashr, 
qog'oz, nashriyot, m uallif
kabilar) shu so h ag a o id aso siy o'zak
tush unch alarn î ifodalashga xizm at qiladi. 
B u n d a y m inimal 
elem en tlar ishtirokida b irik m a sh ak lid agi te rm in la r yasalishi 
hodisasi an cha faollashib borm o q d a. M asalan, ru s tilid a ish 
qurollari, 
texnika vositalaxi 
nom larini ifo d alo v ch i 
birikm a 
shaklidagi 
term inlar y a salish id a
tu sh u n c h a la rn in g
uinum iy 
belgilarini o ‘z ichiga o ig an m inim al e le m e n tla m in g ishtiroki 
a n c h a sam arali bo'lm oqda. M asalan, 
mashina
s o 'z i ishtirokida 
ju d a k o 'p lab ikki k o m p o n en tli birikm a s h a k lid a g i term inlar 
yasalm oqda: