Tilshunoslik asoslari
Download 2.59 Mb. Pdf ko'rish
|
Tilshunoslik asoslari (O\'lmas Sharipova, Ibrohim Yo\'ldoshev)
Investitsiya, valyuta,
bank, mustaqillik, bozor iqtisodiyoti, konvertatsiya, ma'naviyat, m illiy mafkura, m illiy istiq lo l g'oyasi, akadem ik iitse y kabi term inlar m ustaqillik m evasi sifatida tilim izda faol q o 'llan ib kelm oqda. T adqiqotim izning a w a lg i b o b id a k o 'rib o'tg anim izd ek, ayni sh u n g a o 'x sh a sh v aziyatni k itob atchilik term inologiyasining XV-XVI asrlard ag i ta ra q q iy o tld a ham kuzatishim iz mumkin. C h u n k i bu d av rlard a k ito b a tc h iiik n in g gullab-yashnashi o 'z t a ’sirin i xalq tu rm u sh tarziga, o ‘z navbatida, so'zlashuv tiliga h am k o 'rsa ta oldi. Ijtim oiy h ayotda xalq turm ush tarziga k irib k e lg a n n arsa-h o d isalar b ila n birga uiarga oid term inlar h am tilga singib, x a lq n in g k u ndalik n u tq id a n k en g o ‘rin olib boradi. Dem ak, h a r b ir til leksikasi tarkibi doim iy ravishda y a n g ila n ib turadi. Ayni zam onda, tilning lu g 'a t tarkibidagi o'z ah a m iy atin i y o 'q o tg a n s o 'z la r arxaik so 'zlar qato rig a o'tib, is te ’m o ld an chiqish h o d isa si h am sodir b o 'lib boradi. Lekin y a n g i so 'z la rn in g payd o b o ‘lish hodisasi so 'zlarn in g iste’m oldan ch iq ish ig a n isb a ta n a n c h a yuqori b o 'lad i. Bunda lu g 'at sostav inin g boyib bo rish i h a r b ir tiln in g o'z www.ziyouz.com kutubxonasi ich k i im koniyatlari a so sid a v a o 'zg a tildan o'zlashtirish y o ‘li b ila n b o 'lis h i lingvistik ad ab iy o tlard a qayd etilgan va barcha to m o n id an tan olingan. M a'lu m k i, h ar bir tild a g i so'zlar bir n ech ta m a ’noga ega b o 'la d i. K o‘p m a'n o li s o 'z la m in g aniq m a'nosi kontekstda, gap ta rk ib id a aniqlanadi. B u n d ay so'zlar nutqn ing ta'sirli, jonli, ix ch am va b ad iiy b o 'lis h id a nihoyatda k atta roi o'ynaydi. S h u n in g b ilan birga, h a r b ir tilda o'zlning ishlatilish doirasiga k o ‘ra ch ek lang an, asosan; b irg in a m a’noga ega b o 'lg a n birgina tu sh u n c h a n i ifodalaydigan s o 'z la r ham bo'ladi. Bunday so'zlar, x u s u s a n fan, texnika, s a n ’at, siyosat, til va adabiyot, h u n a rm a n d ch ilik k ab i tu rli sohalarda uchraydi. Bu sohalarda h am m a d iq q at borliqni ia q a t m an tiq jihatdan bilishga qaratilgan. S h u n in g u c h u n fan-tex n ik a, siyosat sohalarida so'zlarning n ih o y a td a an iq b o 'lish i tala b qilinadi. T erm in lotincha term inus so'zidan olingan b o 'lib , chegara, c h e g a ra belgisi, c h e k m a ’n o larin i anglatadi. Fan, texnika va b o s h q a so h ag a oid n a rs a haqidagi tu sh un chan i aniq ifo dalay dig an , ishlatilish d o ira si shu sohalar bilan chegaralangan s o 'z y o k i s o 'z birikm asi term in d eb ataladi. T erm inlar bir m a’noli b o 'lish i, ekspressivlik va em otsionallikka ega bo'lm aslig i kabi b e lg ila ri bilan, ham u m u m is te ’m oldagi so 'zlardan farqlanadi. M asalan, lingvistik term inlar: gap, ega, ot, son, tovush; g e o m e triy a g a oid term inlar: ayiana, uchburchak; fizikaga oid term inlar: Jism, bosim, harakat, maydon; kim yoga oid term inlar: suv, kum ush, ishqor, tuzJar v a boshqalar. T erm in lam in g m uhim xususiyati shundaki, u lar k o 'p m a’n o li bo 'lm ay d i. K o 'c h m a m a ’nolarda ishlatilishi nihoyatda k am u ch ray d i. M asalan: k o 'p g in a tillarda b o'lg an i singari o 'zb ek tilid a ham Download 2.59 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling