Tilshunoslik asoslari

mashina 
bumagorezalhnaya, 
mashina 
adresovalbnaya, mashina kartonorezalbnaya
va h.z..
O 'zb ek term inologiyasida birikm a sh a k lid a g i term inlarning 
yasalishida sistem alashtiruvchi m inim al e le m e n tla m in g o ‘rni 
k atta. Ayniqsa, ikki k o m p o n en tli birikm a sh a k lid a g i term inlarni 
ya sash d a bunday sistem alashtiruvchi m inim al e le m e n tla rd a n
k e n g
foydalaniladi. 
M asalan , 
o 'z b e k
k u tu b x o n a c h ilik - 
bibliografiya term inologiyasida 
b irgina 
kutubxona
m inim al 
elem enti ishtirokida 80 d a n o rtiq ikki k o m p o n e n tli term in 
yasalganligi m a’him. O 'zbek k ito b atch ilik term in o lo g iy a sid a ham
birgina 
nashr
so‘zi ish tiro k id a q irq d an o rtiq b irik m a sh ak lid ag i 
term in yasalgan: 
bosma nashr, to ‘liq nashr, tuzatilgan nashr, 
yangi nashr
va boshqalar. Bu e rd a m inim al e le m e n t deb
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

a ta g a n im iz
nashi
so'zi u m u m iy tu sh u nch ani ifodalashi u n ing bir 
jxhati 
b o 'lsa , 
ikkinchi 
jih ati, 
u n in g
birikm a 
shaklidagi 
term in larn in g aniqlanm ish k o m p o n en ti sifatida kelishi orqali 
n a s h m in g turlarig a k o 'ra tab aq alam sh ini ifodalam oqda.
S h u 
o ‘rin d a 
t a ’k id lash
lozimki, 
o 'z b e k
kitobatchilik 
term in o log iyasida b o sh qa tilla rd an kalka usuli bilan o'zlash gan
b irik m a
sh ak lid ag i 
term in larn in g
o 'zb ekchad agi 
m uqobil 
v a ria n tla ri ham birikm a sh a k lid a g i term in hoiatida ifodalangan. 
Bu h o la tn in g m avjudligi ay n i soha term inologiyasida birikm a 
sh a k lid a g i term in lar so n in in g ortishiga olib kelm oqda. Q uyida 
u sh b u h o latn i ingliz va o 'z b e k tillari misolida k o 'rib chiqam iz: 
p rin ted publication - bosma nashr, continued publikation
-
davom li nashr, washable binding ~ yuviladigan muqova, hand 
com position - qo'lda (barf) terish, title of the book - kitobning 
nomi, abridged edition / / condensed edition - qisqartma nashr, 
p rin ted publikation / / published work - bosma asar, issue editor
- nashr m uhanin, paper reel - qog'oz o'rami, selektion(s), 
om nibus book (volume) - tanlangan asarlar to ‘plami, book 
collektion - kitoblar to'plam i
va h.z.. Yoki b oshq a tillarda, 
x usu san, rus tilida q o 's h m a so 'z shaklidagi term inlarning 
o 'z b e k c h a ekvivalentlari b irik m a shaklidagi term in ko'rinish iga 
eg a b o 'la d i: knigonoska -
kito b qopi, knigoopisanie
-
kitobni 
tavsiflash, 
knigopod’em nik 
- 
kitob 
ko'targich, 
knigorasprostranenie - kitobning yoyilishi, knigopechatanie - 
kitob bosish
va boshqalar.
ETIMOLOGIYA
E tim o lo g iy a - tilshunoslik fan in in g m uhim va m urakkab sohasi. 
E tim olo giy a so 'z i asli y u n o n c h a
etymon
va 
logos
so'zlaridan 
tash k il to p g an : 
etym on -
s o ‘zi 
«chin, haqiqiy, asl mohiyat» 
m a ’nosini, 
logos
so'zi esa « ta ’lim» m a’nosini anglatadi. S hunga 
k o ‘ra etim olo g iya sohasida so 'z la m in g asl shakli va m a ’nosini 
a n iq la sh b o 'y ic h a izlanishlar olib boriladi.
E tim ologiya tilsh u n o slik n in g ju d a qadim iy sohasi bo'lib, 
e ra m iz d a n a w a lg i davrlarda y a sh ag a n filosof va filologlar ham 
s o 'z la m in g
kelib 
ch iq ish
tarixi 
bilan 
shug'ullanganlar. 
E tim olo giy ad a so 'zlam in g h a q iq iy va birinchi asl m a’nolari,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shakllari til tarixi ham da b o sh q a tilla rd ag i shu so 'z t o 'g 'r i
kelgan o 'z a k k a e g a b o 'lg an s o 'z la r b ila n qiyoslash a s o sid a
aniqlanadi. B unda so'zlam ing k e lib ch iq ish tarixi, m a ’n o s i 
ch u qur tah lil qilinadi.
T ilshunoslikda 
yangi 
so 'z n in g
k elib
chiqish 
ta rix in i 
o'rganish, 
an iq lash nisbatan oson, 
lek in eski s o 'z la m in g
etim ologiyasm i, y a ’ni qachon p a y d o b o 'lg a n i va qaysi tild a n
olinganini, u n ing dastlabki m a’no a n g la tis h xususiyatlarini ta h lil 
qilish a n c h a m urakkabdir. 
Biror so 'z n in g kelib c h iq ish in i 
aniq lash d a m azku r so'zning b o sh q a tilla rd a g i tovush stru k tu ra s i 
va m a’nolari bilan qiyoslanadi. Lekin b u jaray o n ham har d o ira
aniq natija beraverm aydi. C h u n k i b a ’zan so 'zlam in g ta s h q i 
shakli, tovush tarkibi bir-biriga y a q in b o 'lsa ham, u la m in g
ina'nolari 
tu rlich a 
bo'lishi 
m u m k in . 
M asalan, 
k o 'p g in a
adabiyo tlarda b itik so'zining x ito y tilid a g i