Tilshunoslikka kirish fanining predmeti

O’ZBEK TILI orfografiyasi uzoq tarixga ega. Bu tarix qariyb 25 asrga teng. 
Qadimgi turkiy yozuv miloddan avvalgi bir ming yillik o’rtalaridan milodiy 10 asrgacha
o’tgan 1500 yil davomida saqlanib, sayqal topib, ichki takomil yo’lida rivojlangan. 
Urhun-yenisey, talas va boshqa yodgorliklar turkiy yozuvning yuksak va aniq 
fonetik alifboga ega bo’lganligidan dalolat beradi. 
O’zbek tili yozuvi 1929 yilda arab alifbosidan lotin grafikasiga asoslangan 
alifboga ko’chirilgan. 
1940 yil, 8 mayda o’zbek tili yozuvini lotinlashtirilgan alifbodan slavyan -krill 
grafikasiga asoslangan yangi o’zbek alifbosiga ko’chirish to’g’risida qaror qabul q i-
lindi. Krill alifbosiga Ў, 
Š , F, • xarflari qo’shildi. 
1993 yilning 2 sentyabrida “Lotin yozuviga asoslangan 31 xarf va bir tutuq 
belgidan iborat o’zbek alifbosini joriy etish to’g’risida” qonun qabul qilindi. 
Turmushda yozuvning maxsus turlaridan ham keng foydalaniladi. Ula rning 
ko’p tarqalgan turlari: stenografiya, transkripsiya va transliteratsiyadir. 
S t e n o g r a f i y adan tarixiy voqealar, uchrashuvlar, yigilish va maj-
lislarning qaydnomalarini yozib berishda keng foydalaniladi. Yozuvning bu turi 
og’zaki nutqni yozib olishni bir necha marta osonlashtiradi va tejamkorlikni tamin-
laydi. U maxsus tayorgarlikni talab qiladi va mutaxassislar tomonidan qo’llaniladi.
T r a n s k r i p s i y a so’zlarning talaffuzini yozuvda ifodalashdir. Undan 
lug’atlarda, chet tillarni o’rgatish va o’rganishda keng foydalaniladi. Til hodisalarini 
tahlil va tadqiq qilishda transkripsiyaning roli katta. Chet tili ta’limida Xalqaro Fonetik 
Assotsiatsiya tomonidan tavsiya qilingan lotin tili alifbosiga aso slangan transkrips i-
ya belgilaridan foydalaniladi.
T r a n s l i t e r a t s i y a bir tilning grafik belgilarini ikkinchi til belgilari
orqali ifodalashdir. Chet tillarni muomala vositasi sifatida o’rganmoqchi bo’lgan kish i-
lar, Qur’oni Karim suralarini yod olish niyatida bo’lganlar transliteratsiyadan unumli 

---

68 
foydalanishlari mumkin. Transliteratsiya tilni ma’lum tizim as osida o’zlashtirib ol-
masdan turib shu tilda muomala qila olish imkonini beradi. 
Jahon xalqlari yozuvlarining yo’nalishlari ham bir-biridan farq qiladi. 
1. O’zbeklar, Ruslar, olmonlar, inglizlar va boshqalar chapdan o’ngga q arab 
yozadilar va o’qiydilar. 
2. Arablar o’ngdan chapga qarab yozadilar va o’qiydilar. 
 
3. Yaponlar yuqoridan pastga qarab yozadilar va o’qiydilar. 
4. Xitoylar oxiridan oldinga qarab yozadilar va o’qiydilar. 
5. Qadimgi greklar xarflarni teskari kilib yozganlar va o’qiganlar.