Hisoblash tajribasi (eksperiment) – kompyuterli modellashtirish turlaridan biridir.
Tizimni modellashtirishda kompyuterning asosiy vazifalari:
masalalarni yechish uchun odatdagi hisoblash vositalari, algoritmlar, texnologiyalar ham foydalanishi mumkin boʻlgan yordamchi vosita rolini bajarish;
an’anaviy vositalar, algoritmlar, texnologiyalar bilan yechilmaydigan yangi masalarning qoʻyish va yechish vositasi rolini bajarish;
“oʻrganuvchi - kompyuter - oʻrgatuvchi", " oʻrganuvchi - kompyuter - oʻrgatuvchi", " oʻrgatuvchi - kompyuter – oʻrganuvchilar guruhi ", "oʻrganuvchilar guruhi - kompyuter - oʻrganuvchi ", "kompyuter - oʻrganuvchi kompyuter” turidagi kompyuterli oʻrgatuvchi va modellovchi vositalarni konstruktirlovchi vosita rolini bajarish;
yangi bilimlar olish uchun modellashtirish vositasi rolini bajarish;
yangi modellarni “oʻrgatish” (modelning oʻz-oʻzini oʻrgatish) rolini bajarish.
|
1
|
3
|
6
|
Chiziqlashtirish, identifikatsiya, modelning adekvatligi (o’xshashligi) va sezuvchanligini baholash nima degani?
1. Chiziqlashtirish. M=M(X, Y, A) matematik modeli berilsin, bu erda X - kirishlar to'plami, Y - chiqishlar to'plami, A - tizim holatlari to'plami. Sxematik ravishda buni quyidagicha tasvirlash mumkin: XAY. Agar X, Y, A chiziqli bo'shliqlar (to'plamlar) bo'lsa va : XA, : AY chiziqli operatorlar (ya'ni ax+by argumentlarning har qanday chiziqli birikmalari va a(x)+bi;(y) va tegishli chiziqli birikmalarga aylantirilsa. a(x)+b(y)), keyin sistema (model) chiziqli deyiladi. Boshqa barcha tizimlar (modellar) chiziqli emas. Ularni o'rganish qiyinroq, garchi ular ko'proq mos keladi. Chiziqli bo'lmagan modellar kamroq o'rganilgan, shuning uchun ular ko'pincha chiziqli bo'ladi - ular qandaydir tarzda chiziqli modellarga to'g'ri chiziqlilashtirish protsedurasi bilan qisqartiriladi.
2 . Identifikatsiya - bu kuzatishlar natijalariga ko'ra tizimning harakatini etarli darajada tavsiflovchi ma'lum turdagi matematik modellarni qurish vazifasidir. Identifikatsiyadan maqsad. xabarlarning informatsion ketma-ketligining minimal hajmiga asoslangan ishonchli, adekvat, samarali ishlaydigan moslashuvchan modelni yaratishdir.
3. Modelning adekvatligini (aniqligini) baholash.
Misol. Yuqoridagi chiziqlilashtirish natijasida olingan y=at2/2, 0t4 modelining adekvatligini (aniqligini) baholaylik. Adekvatlik o'lchovi (mezoni) sifatida odatiy o'lchovni ko'rib chiqing - aniq (agar ma'lum bo'lsa) qiymat va modeldan olingan qiymat o'rtasidagi farqning mutlaq qiymati (nima uchun modul olinadi?). Aniq modelning chiziqli modeldan chetlanishi bu mezon doirasida |at2/2-2at|, 0t4 ga teng bo'ladi. Agar a>0 bo'lsa, hosila yordamida baholash oson bo'lgani uchun bu xato t=2a da ekstremal bo'ladi. Misol uchun, agar a=1 bo'lsa, u holda bu qiymat 2 dan oshmaydi. Bu juda katta og'ish va biz bu holatda bizning chiziqli modelimiz adekvat emas degan xulosaga kelishimiz mumkin (ham dastlabki tizimga, ham chiziqli bo'lmagan modelga). ).
4. Modelning sezgirligini baholash (kirish parametrlarining o'zgarishiga sezgirlik).
Misol. Oldingi misoldan kelib chiqadiki, y=at2/2, 0t4 modelining sezgirligi shundayki, kirish parametri t ning 1% ga o'zgarishi y chiqish parametrining 2% dan ortiq o'zgarishiga olib keladi, ya'ni. bu model sezgir.
|
|
1
|
3
|
11
|
Evolyutsion modellashtirishtirish nima? Evolyutsion modellashtirishtirishda samaradorlik mezonlari nima?
Evolyutsion modellashtirish printsipi sun'iy intellekt usullari va texnologiyalaridan, xususan, ekspert tizimlaridan foydalanish zarurati va samaradorligini anglatadi.
Evolyutsion modellarni qurish va ulardan foydalanishdagi asosiy qiyinchilik: bu modellar va maqsadlar aniq yoki bilvosita mavjud bo'lgan Tabiat va idrokda tizimning ishlashi va maqsadga erishish natijalari ko'pincha uzoq vaqtdan keyin kuzatilishi mumkin. Garchi Jamiyat va Iqtisodiyotda inson resurslarni minimal sarflab, aniq va tez maqsadga muvofiq natijalarga erishishga intiladi.
Genetik algoritmlar evolyutsion modellashtirish jarayonlarini amalga oshirishning adekvat vositasidir.
Tizimning evolyutsiyasini o'rganayotganda, uni quyi tizimlarga ajratish kerak:
atrof-muhit bilan samarali o'zaro munosabat;
aniqlovchi moddiy, energiya, axborot, tashkiliy resurslarning quyi tizimlar bilan optimal almashinuvi;
maqsadlarning dinamik o'zgarishi va qayta tartiblanishi, tizimning tarkibiy faolligi va murakkabligi sharoitida tizimning rivojlanish qobiliyati;
tizimning boshqarilishi, boshqaruv quyi tizimini identifikatsiyalash va tizim quyi tizimlari bilan samarali aloqalar, teskari aloqa.
|
|
3
|
2
|
8
|
Talabaning tizimli tahlil fanidan referati 120 Kbayt hajmga ega. Uning har bir sahifasi 40 ta satr va har bir satr 64 belgidan iborat. Shuningdek, kodirovka bo’yicha bitta simvol 16 bit orqali kodlanadi. Referat necha sahifadan iborat?
|
|
3
|
2
|
7
|
Mitingda 16 ta mashina ishtirok etmoqda. Maxsus moslama har bir avtomobilning marra chizig'iga o'tishini ro'yxatdan o'tkazadi, uning sonini har bir mashina uchun bir xil bo'lgan minimal bit sonidan foydalangan holda qayd etadi. Agar poyga ishtirok etayotgan 16 mashinadan atigi 8 tasi marraga yetib kelgan boʻlsa, qurilma tomonidan yozilgan xabarning axborot hajmi qancha?
|
|
3
|
2
|
9
|
Tizimda 16 belgidan iborat alifbodan harflar bilan yozilgan xabar 11 belgidan iborat. U bitdagi qancha ma'lumotni o'z ichiga oladi?
|
|
3
|
2
|
4
|
Tizim (kitob) 1100 sahifadan iborat. Har bir sahifada har bir satrda 80 ta belgidan iborat 60 ta satr mavjud. Tizimning maʻlumot hajmini hisoblang.
|
|
3
|
2
|
10
|
Tizim (kitob) 255 sahifadan iborat. Har bir sahifada har bir satrda 60 ta belgidan iborat 78 ta satr mavjud. Tizimning maʻlumot hajmini hisoblang.
|
|
3
|
2
|
4
|
64 ta alfavitdan harflar bilan yozilgan xabar 180 ta belgidan iborat. U bitdagi qancha ma'lumotni o'z ichiga oladi?
|
|
3
|
2
|
8
|
Marafonda 500 nafar sportchi qatnashmoqda. Maxsus moslama har bir sportchi uchun bir xil bo'lgan bitlarning minimal sonidan foydalangan holda uning raqamini yozib, oraliq marraga qatnashchilarning har birining o'tishini ro'yxatdan o'tkazadi. 260 sportchi oraliq marradan o'tgandan so'ng, qurilma tomonidan yozilgan xabarning ma'lumot hajmi qanday?
|
|
3
|
2
|
5
|
Agar matn 444 ta belgidan iborat bo'lsa va ishlatilgan alifboning kuchi 64 ta belgidan iborat bo'lsa, matndagi ma'lumot miqdorini kilobaytda hisoblang.
|
|
3
|
2
|
9
|
Maxfiy xabarni uzatish uchun faqat lotin harflaridan iborat kod ishlatiladi (jami 26 ta belgidan foydalaniladi). Bundan tashqari, barcha belgilar bir xil minimal sonli bitlar bilan kodlangan. 240 ta belgidan iborat kodlangan xabar uzatildi. Xabarning axborot hajmini aniqlang (baytlarda).
|
|
3
|
2
|
6
|
Agar alifbo hajmi 64 belgidan iborat bo'lsa va undagi ma'lumot miqdori 1,5 kilobayt bo'lsa, matnda nechta belgi bor?
|
|
3
|
2
|
6
|
Bir-biridan juda uzoq masofada joylashgan ikki qo'riqchi otryad qizil va yashil signal chiroqlari yordamida xabarlarni bir-biriga etkazishga kelishib oldilar. Siz shunchaki 3 ta raketa bilan qancha xil xabar yuborishingiz mumkin?
|
|
3
|
2
|
6
|
Agar alifbo hajmi 64 belgidan iborat bo'lsa va undagi ma'lumot miqdori 2,5 kilobayt bo'lsa, matnda nechta belgi bor?
|
|
3
|
2
|
6
|
Kitob 180 sahifadan iborat. Har bir sahifada har bir satrda 50 ta belgidan iborat 70 ta satr mavjud. Kitobning ma'lumot hajmini hisoblang.
|
|
3
|
2
|
6
|
Ofisda 75 kishi ishlaydi. Ertalab kirish joyidagi maxsus moslama ishchining ishlashga kelishini ro'yxatga oladi, har bir xodim uchun bir xil bo'lishi mumkin bo'lgan minimal bit sonidan foydalangan holda uning shaxsiy raqamini yozib oladi. Ertalab ofisga 75 xodimdan atigi 50 nafari kelgan bo'lsa, qurilma tomonidan yozilgan xabarning ma'lumot hajmi qanday?
|
|
3
|
2
|
6
|
Kitob 1000 sahifadan iborat. Har bir sahifada har bir satrda 80 ta belgidan iborat 60 ta satr mavjud. Kitobning ma'lumot hajmini hisoblang.
|
|
3
|
2
|
6
|
Yorug'lik taxtasi lampochkalardan iborat. Har bir yorug'lik uchta holatning birida bo'lishi mumkin ("yoqilgan", "o'chirilgan" yoki "miltillovchi"). 28 xil signalni uzatish uchun taxtada eng kam qancha lampochka bo’lishu kerak?
|
|
3
|
2
|
6
|
300 bitli ma'lumot 10 ta belgidan iborat. Alifbe qanchalik kuchli?
|
|
3
|
2
|
6
|
Meteorologik stansiya havoning namligini nazorat qiladi. Bitta o'lchov natijasi 0 dan 100 foizgacha bo'lgan butun son bo'lib, u minimal bit sonidan foydalangan holda yoziladi. Stantsiya 80 ta o'lchov o'tkazdi. Kuzatish natijalarining axborot hajmini aniqlang.
|
|
3
|
2
|
6
|
Alfavitda 32 ta harf mavjud. Bitta xat qancha ma'lumotga ega?
|
|
3
|
2
|
6
|
To'liq sakkizta belgidan iborat plyus va minus belgilarining necha xil ketma-ketligi bor?
|
|
3
|
2
|
6
|
25 ta belgidan iborat xabarning o'lchami 100 bit edi. Xabar qaysi alifbo bilan yozilgan?
|
|
3
|
2
|
6
|
Savatda 8 ta qora shar va 24 ta oq shar bor. Xabarda siz qora sharni (to'pni) olganingiz haqida qancha ma'lumot berilgan?
|
|
3
|
2
|
6
|
8 belgidan iborat alifbo yordamida yozilgan xabar hajmi 128 bit bo'lsa, nechta belgini o'z ichiga oladi?
|
|
3
|
2
|
6
|
Qutida 64 ta rangli qalam bor. Oq qalam chiqarildi degan xabarda 2 bit ma'lumot bor. Qutida nechta oq qalam bor?
|
|
3
|
2
|
6
|
16 belgidan iborat alifbodan harflar bilan yozilgan xabar 10 belgidan iborat. U bitdagi qancha ma'lumotni o'z ichiga oladi?
|
|
3
|
2
|
6
|
Savatda qora va oq sharlar bor. Ular orasida 16 ta qora shar bor. Oq shar tortilganligi haqidagi xabar 2 bit ma'lumotni o'z ichiga oladi. Savatda nechta shar bor?
|
|
3
|
2
|
6
|
Turli tillarda ikkita matn mavjud. Birinchi matnda 32 belgidan iborat alifbo ishlatiladi va 200 ta belgi, ikkinchisida 16 belgidan iborat alifbo ishlatiladi va 250 ta belgidan iborat. Qaysi matn ko'proq ma'lumotni o'z ichiga oladi va nechta bit bilan?
|
|
3
|
2
|
8
|
Laplas, Vald hamda 0.7 va 0.3 ko’rsatkichli Gurvis va Sedvij kriteriyalari bo’yicha ushbu samaradorlik jadvali asosida elektrostansiyaning optimal variantini toping:
|
|
3
|
2
|
9
|
Oqibatlar matrisasi quyidagi ko’rinishga ega
Tashqi muhitlar holatlari ehtimolliklari ma’lum (p1 = 0,2, p2 = 0,8). Daromadlarni maksimallashtirish va minimal kutilayotgan yo’qotishlar qoidasiga ko’ra to’g’ri yechimni toping
|
|
3
|
2
|
9
|
Oqibatlar matrisasi quyidagi ko’rinishga ega
Tashqi muhitlar holatlari ehtimolliklari ma’lum (p1 = 0,15, p2 = 0,85). Daromadlarni maksimallashtirish va minimal kutilayotgan yo’qotishlar qoidasiga ko’ra to’g’ri yechimni toping.
|
|
3
|
2
|
8
|
Laplas, Vald hamda 0.8 va 0.3 ko’rsatkichli Gurvis va Sedvij kriteriyalari bo’yicha ushbu samaradorlik jadvali asosida elektrostansiyaning optimal variantini toping:
Muhit
Variantlar
|
V1
|
V2
|
V3
|
V4
|
A1
|
7
|
15
|
1
|
8
|
A2
|
8
|
11
|
2
|
5
|
A3
|
9
|
6
|
3
|
2
|
A4
|
10
|
4
|
4
|
7
|
|
|
3
|
2
|
9
|
Oqibatlar matrisasi quyidagi ko’rinishga ega
Tashqi muhitlar holatlari ehtimolliklari ma’lum (p1 = 0,1, p2 = 0,9). Daromadlarni maksimallashtirish va minimal kutilayotgan yo’qotishlar qoidasiga ko’ra to’g’ri yechimni toping
|
|
3
|
2
|
9
|
Oqibatlar matrisasi quyidagi ko’rinishga ega
Tashqi muhitlar holatlari ehtimolliklari ma’lum (p1 = 0,15, p2 = 0,85). Daromadlarni maksimallashtirish va minimal kutilayotgan yo’qotishlar qoidasiga ko’ra to’g’ri yechimni toping
|
|
3
|
2
|
9
|
Oqibatlar matrisasi quyidagi ko’rinishga ega
Tashqi muhitlar holatlari ehtimolliklari ma’lum (p1 = 0,1, p2 = 0,9). Daromadlarni maksimallashtirish va minimal kutilayotgan yo’qotishlar qoidasiga ko’ra to’g’ri yechimni toping
|
|
3
|
2
|
8
|
Laplas, Vald hamda 0.8 va 0.3 ko’rsatkichli Gurvis va Sedvij kriteriyalari bo’yicha ushbu samaradorlik jadvali asosida elektrostansiyaning optimal variantini toping:
Muhit
Variantlar
|
V1
|
V2
|
V3
|
V4
|
A1
|
12
|
10
|
4
|
7
|
A2
|
4
|
13
|
2
|
5
|
A3
|
6
|
6
|
3
|
2
|
A4
|
11
|
5
|
1
|
5
|
|
|
3
|
2
|
9
|
Oqibatlar matrisasi quyidagi ko’rinishga ega
Tashqi muhitlar holatlari ehtimolliklari ma’lum (p1 = 0,11, p2 = 0,89). Daromadlarni maksimallashtirish va minimal kutilayotgan yo’qotishlar qoidasiga ko’ra to’g’ri yechimni toping.
|
|
3
|
2
|
8
|
Laplas, Vald hamda 0.6 va 0.4 ko’rsatkichli Gurvis va Sedvij kriteriyalari bo’yicha ushbu samaradorlik jadvali asosida elektrostansiyaning optimal variantini toping:
Muhit
Variantlar
|
V1
|
V2
|
V3
|
V4
|
A1
|
10
|
10
|
11
|
9
|
A2
|
7
|
10
|
2
|
5
|
A3
|
9
|
6
|
3
|
2
|
A4
|
11
|
4
|
4
|
7
|
|
|
3
|
2
|
8
|
Laplas, Vald hamda 0.7 va 0.3 ko’rsatkichli Gurvis va Sedvij kriteriyalari bo’yicha ushbu samaradorlik jadvali asosida elektrostansiyaning optimal variantini toping:
Muhit
Variantlar
|
V1
|
V2
|
V3
|
V4
|
A1
|
11
|
10
|
5
|
7
|
A2
|
4
|
12
|
2
|
4
|
A3
|
6
|
6
|
3
|
2
|
A4
|
10
|
5
|
1
|
5
|
|
|
3
|
2
|
9
|
Oqibatlar matrisasi quyidagi ko’rinishga ega
Tashqi muhitlar holatlari ehtimolliklari ma’lum (p1 = 0,2, p2 = 0,8). Daromadlarni maksimallashtirish va minimal kutilayotgan yo’qotishlar qoidasiga ko’ra to’g’ri yechimni toping.
|
|
3
|
2
|
9
|
Oqibatlar matrisasi quyidagi ko’rinishga ega
Tashqi muhitlar holatlari ehtimolliklari ma’lum (p1 = 0,11, p2 = 0,89). Daromadlarni maksimallashtirish va minimal kutilayotgan yo’qotishlar qoidasiga ko’ra to’g’ri yechimni toping.
|
|
3
|
2
|
9
|
Oqibatlar matrisasi quyidagi ko’rinishga ega
Tashqi muhitlar holatlari ehtimolliklari ma’lum (p1 = 0,2, p2 = 0,8). Daromadlarni maksimallashtirish va minimal kutilayotgan yo’qotishlar qoidasiga ko’ra to’g’ri yechimni toping.
|
|
3
|
2
|
9
|
Oqibatlar matrisasi quyidagi ko’rinishga ega
Tashqi muhitlar holatlari ehtimolliklari ma’lum (p1 = 0,1, p2 = 0,9). Daromadlarni maksimallashtirish va minimal kutilayotgan yo’qotishlar qoidasiga ko’ra to’g’ri yechimni toping.
|
|
3
|
2
|
9
|
Oqibatlar matrisasi quyidagi ko’rinishga ega
Tashqi muhitlar holatlari ehtimolliklari ma’lum (p1 = 0,1, p2 = 0,9). Daromadlarni maksimallashtirish va minimal kutilayotgan yo’qotishlar qoidasiga ko’ra to’g’ri yechimni toping
|
|
3
|
2
|
8
|
Laplas, Vald hamda 0.85 va 0.35 ko’rsatkichli Gurvis va Sedvij kriteriyalari bo’yicha ushbu samaradorlik jadvali asosida elektrostansiyaning optimal variantini toping:
Muhit
Variantlar
|
V1
|
V2
|
V3
|
V4
|
A1
|
10
|
12
|
4
|
7
|
A2
|
7
|
13
|
5
|
5
|
A3
|
6
|
6
|
3
|
2
|
A4
|
10
|
5
|
2
|
5
|
|
|
3
|
3
|
9
|
Oqibatlar matrisasi quyidagi ko’rinishga ega
Tashqi muhitlar holatlari ehtimolliklari ma’lum (p1 = 0,1, p2 = 0,9). Daromadlarni maksimallashtirish va minimal kutilayotgan yo’qotishlar qoidasiga ko’ra to’g’ri yechimni toping.
|
|
3
|
3
|
9
|
Laplas, Vald hamda 0.6 va 0.4 ko’rsatkichli Gurvis va Sedvij kriteriyalari bo’yicha ushbu samaradorlik jadvali asosida elektrostansiyaning optimal variantini toping:
Muhit
Variantlar
|
V1
|
V2
|
V3
|
V4
|
A1
|
12
|
11
|
10
|
8
|
A2
|
8
|
10
|
2
|
5
|
A3
|
6
|
5
|
3
|
2
|
A4
|
10
|
4
|
4
|
5
|
|
|
3
|
3
|
9
|
Oqibatlar matrisasi quyidagi ko’rinishga ega
Tashqi muhitlar holatlari ehtimolliklari ma’lum (p1 = 0,2, p2 = 0,8). Daromadlarni maksimallashtirish va minimal kutilayotgan yo’qotishlar qoidasiga ko’ra to’g’ri yechimni toping.
|
|
3
|
3
|
9
|
Oqibatlar matrisasi quyidagi ko’rinishga ega
Tashqi muhitlar holatlari ehtimolliklari ma’lum (p1 = 0,11, p2 = 0,89). Daromadlarni maksimallashtirish va minimal kutilayotgan yo’qotishlar qoidasiga ko’ra to’g’ri yechimni toping.
|
|
3
|
3
|
9
|
Oqibatlar matrisasi quyidagi ko’rinishga ega
Tashqi muhitlar holatlari ehtimolliklari ma’lum (p1 = 0,2, p2 = 0,8). Daromadlarni maksimallashtirish va minimal kutilayotgan yo’qotishlar qoidasiga ko’ra to’g’ri yechimni toping
|
|
3
|
3
|
10
|
Mezonlarga ko'ra eng yaxshi strategiyalarni toping: Wald, Sevij, Gurvits (pessimizm koeffitsienti 0,2), Gurvits xavf matritsasiga nisbatan (pessimizm koeffitsienti 0,4) tabiat bilan o'yinning quyidagi to'lov matritsasi uchun (matritsa elementlari to'lov hisoblanadi) :
|
|
3
|
|
10
|
To'liq noaniqlik sharoitida tabiat bilan o'yinning matritsasi berilgan (matritsa elementlari to'lovdir):
Majburiy: A to'lov matritsasi va pessimizm koeffitsiyenti p = 0, 0,5; 1 bo'lgan xavf matritsasi R bilan bog'liq holda Hurvitz pessimizm-optimizm mezonlari yordamida o'yinchining optimal strategiyalarini tahlil qiling. Shu bilan birga, maximax, Wald va Sevij mezonlarini ajratib ko'rsating.
|
|
3
|
3
|
10
|
Quyidagi to'lov matritsasi berilgan:
Vald, Savaj va Gurvits mezonlaridan foydalangan holda optimal strategiyani aniqlang (pessimizm koeffitsiyenti 0,4).
|
|
3
|
2
|
10
|
Mahsulotlar partiyasini ishlab chiqarish uchun beshta mashinadan birini tanlash kerak, ularning o'lchami Q uchta qiymatni olishi mumkin: 150, 200, 350. I mashina uchun ishlab chiqarish xarajatlari Ci quyidagi formula bilan berilgan:
Ci = Pi + ci * Q
Pi va ci ma'lumotlari 4.2-jadvalda keltirilgan.
Показатели
|
Модель станка
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
Pi
|
30
|
80
|
50
|
160
|
100
|
ci
|
14
|
6
|
10
|
5
|
4
|
Quyidagi Vald, Savaj, Xurvits mezonlarining har biri uchun masalani yeching (pessimizm mezoni 0,6). Qabul qilingan yechimlarni solishtiring.
|
|
3
|
2
|
10
|
Aj strategiyasini tanlashda har bir Si tabiat holati uchun bitta Vij natijasi mos keladi. Qaror qabul qilishda yo'qotishlar o'lchovi bo'lgan Vij elementlari jadvalda keltirilgan. Jadval
Strategiyalar
|
Holatlar
|
S1
|
S2
|
S3
|
S4
|
A1
|
2
|
6
|
5
|
8
|
A2
|
3
|
9
|
1
|
4
|
A3
|
5
|
1
|
6
|
2
|
Vald, Sevij, Xurvits mezonlariga muvofiq optimal echimni tanlang (pessimizm koeffitsienti 0,5 ga teng).
|
|
3
|
2
|
10
|
Yengil avtomobillarni keng miqyosda ishlab chiqarish rejalashtirilgan. Rj avtomobil dizaynining to'rtta varianti mavjud. Har bir loyihaning iqtisodiy samaradorligi Vji ishlab chiqarish rentabelligiga qarab aniqlangan. Uch davr o'tgandan keyin Si atrof-muhitning (tabiatning) ba'zi holatlari sifatida qaraladi. Turli loyihalar va tabiat holatlari uchun iqtisodiy samaradorlik qiymatlari jadvalda keltirilgan.
Loyihalar
|
Holatlar
|
S1
|
S2
|
S3
|
R1
|
20
|
25
|
15
|
R2
|
25
|
24
|
10
|
R3
|
15
|
28
|
12
|
R4
|
9
|
30
|
20
|
0,1 pessimizm koeffitsiyenti bilan Wald, Sevij, Gurvits mezonidan foydalangan holda ishlab chiqarish uchun engil avtomobilning eng yaxshi loyihasini tanlash talab qilinadi. Yechimlarni solishtiring va xulosalar chiqaring.
|
|
3
|
2
|
10
|
Katta sanoat majmuasining energiya ehtiyojlarini qondirish uchun quriladigan elektr stantsiyasining turini aniqlang. Muammoda mumkin bo'lgan strategiyalar to'plami quyidagi parametrlarni o'z ichiga oladi:
R1 - gidroelektrostantsiya qurilmoqda;
R2 - issiqlik zavodi qurilmoqda;
R3 - atom elektr stantsiyasi qurilmoqda.
Elektr stansiyasini qurishning iqtisodiy samaradorligi Si tabiat holatlari majmuini tashkil etuvchi tasodifiy omillar ta'siriga bog'liq.
Iqtisodiy samaradorlikni hisoblash natijalari jadvalda keltirilgan.
Stansiyalar
|
Holatlar
|
S1
|
S2
|
S3
|
S4
|
S5
|
R1
|
40
|
70
|
30
|
25
|
45
|
R2
|
60
|
50
|
45
|
20
|
30
|
R3
|
50
|
30
|
40
|
35
|
60
|
|
|
3
|
2
|
11
|
Firma avtomobillarga texnik xizmat ko'rsatish shoxobchasi (STO) qurishni ko'rib chiqmoqda. Har xil miqdordagi xizmat ko'rsatiladigan avtomashinalar bo'lgan stansiya qurilishi uchun smeta tuzildi va kutilayotgan daromad taklif etilayotgan ustaxona xizmatlariga rejalashtirilgan talabni qondirishga qarab hisoblab chiqildi (haqiqatda xizmat ko'rsatilayotgan transport vositalarining prognozli soni). Qabul qilingan qarorga qarab - kuniga xizmat ko'rsatilayotgan avtomobillarning dizayn soni (xizmat ko'rsatish stansiyasi loyihasi) Rj va xizmat ko'rsatish stantsiyalari xizmatlariga taxminiy talabning qiymati - Jadvalda chizilgan. 4.6 yillik moliyaviy natijalar (daromad CU):
Loyihalar
|
Talabni qondirishning kutilayotgan hajmi
|
0
|
10
|
20
|
30
|
40
|
50
|
20
|
-120
|
60
|
240
|
250
|
250
|
250
|
30
|
-160
|
15
|
190
|
380
|
390
|
390
|
40
|
-210
|
-30
|
150
|
330
|
500
|
500
|
50
|
-270
|
-80
|
100
|
280
|
470
|
680
|
0,5 pessimizm koeffitsienti bilan Vald, Savaj, Xurvits mezonlaridan foydalangan holda eng yaxshi SRT loyihasini aniqlang
|
|
3
|
2
|
11
|
Do'kon uchta turdagi Ai tovarlaridan birini sotishi mumkin; ularning amalga oshirilishi va do'kon foydasi mahsulot turiga va talab holatiga bog'liq. Talabning uchta Bi holati bo'lishi mumkin deb taxmin qilinadi (4.7-jadval). Kafolatlangan foyda foyda matritsasida keltirilgan:
Mahsulot
|
Talab
|
В1
|
В2
|
В3
|
А1
|
20
|
15
|
10
|
А2
|
16
|
12
|
14
|
А3
|
13
|
18
|
15
|
Do'kon uchun qaysi mahsulotni sotib olishni aniqlang.
|
|
3
|
2
|
11
|
Quyidagi to'lov matritsasi berilgan: Vald, Savaj va Xurvits mezonlaridan foydalangan holda optimal strategiyani aniqlang (pessimizm koeffitsienti 0,6).
|
|
3
|
2
|
11
|
Teatr ma'muriyati spektakllarga qancha dastur buyurtma berishni hal qilishi kerak. Buyurtmaning narxi 200 funt sterlingni tashkil qiladi. Art. ortiqcha har biriga 30p. Dasturlar har biri 60p dan sotilmoqda va qo'shimcha 300 funt sterling reklama daromadi bo'ladi. Art. Teatrga tashrif buyurish o'tgan tajribadan ma'lum
Tashriflar
|
4000
|
4500
|
5000
|
5500
|
6000
|
Ehtimoli
|
0,1
|
0,3
|
0,3
|
0,2
|
0,1
|
Dasturlarni tomoshabinlarning 40 foizi sotib olishi kutilmoqda.
1. Vald, Savaj va Xurvits mezonlaridan foydalanib, teatr ma'muriyati qancha dasturga buyurtma berishini aniqlang.
|
|
3
|
2
|
11
|
Aj strategiyasini tanlashda har bir Si tabiat holati uchun bitta Vij natijasi mos keladi. Qaror qabul qilishda yo'qotishlar o'lchovi bo'lgan Vij elementlari jadvalda keltirilgan:
Стратегии
|
Holatlar
|
S1
|
S2
|
S3
|
S4
|
A1
|
20
|
12
|
15
|
15
|
A2
|
14
|
23
|
12
|
26
|
A3
|
25
|
21
|
24
|
30
|
Vald, Savaj, Xurvits mezonlariga muvofiq optimal yechimni tanlang (pessimizm koeffitsienti 0,6 ga teng).
|
|
3
|
2
|
11
|
Novvoyxonada do‘konlarga sotish uchun non pishiriladi. Bitta nonning narxi 30 pens, u 40 pensga sotiladi. Jadval 4.10 oxirgi 50 kunlik talab ma'lumotlarini ko'rsatadi:
Talab, ming dona
|
10
|
12
|
14
|
16
|
18
|
Kunlar soni
|
5
|
10
|
15
|
15
|
5
|
Agar non pishirilsa, lekin sotilmasa, yo'qotish har biriga 20 p. Wald, Sevij, Gurvits mezonlaridan foydalanib (koeffitsientlar bilan: 0,4 - maksimal sotib olish ehtimoli, 0,6 - minimal sotib olish ehtimoli), kuniga qancha rulon pishirish kerakligini aniqlang.
|
|
3
|
2
|
11
|
Korxona qaysi turdagi mahsulotni ishlab chiqarish maqsadga muvofiqligini tanlaydi. Aj mahsulotining to'rt turi mavjud. Har bir turdagi mahsulot ishlab chiqarishdan olinadigan foyda iqtisodiy muhit holatiga qarab belgilanadi Bi. Har xil turdagi mahsulotlar va tabiat holatlari uchun foyda qiymatlari jadvalda keltirilgan.
Mahsulot turi
|
Iqtisodiy muhit holati
|
В1
|
В2
|
В3
|
А1
|
40
|
52
|
45
|
А2
|
58
|
45
|
89
|
А3
|
45
|
36
|
65
|
А4
|
36
|
89
|
45
|
0,4 pessimizm koeffitsiyenti bilan Vald, Sevij, Gurvits mezonlaridan foydalangan holda ishlab chiqarish uchun yengil avtomobilning eng yaxshi loyihasini tanlash talab qilinadi. Yechimlarni solishtiring va xulosalar chiqaring
|
|
1
|
3
|
9
|
Tabiat bilan o'yinda dominantlik strategiyalarining o'ziga xosligi?
|
|
2
|
3
|
9
|
Tabiat bilan o'yin uchun matritsani aniqlashning ikkita usulini yozing.
|
|
2
|
1
|
8
|
Vald mezonini tavsiflab bering. Savage kriteriyasini tavsiflab bering?
|
|
2
|
1
|
8
|
Gurvits mezonini tavsiflab bering. Gurvits mezonida pessimizm koeffitsienti qanday?
|
|
2
|
3
|
9
|
Ierarxiyani tahlil qilish usulining asosiy bosqichlarini sanab o'ting
|
|
1
|
|
10
|
Tabiat bilan o'yinda to'lov matritsasi qanday mezonlarda qo'llaniladi? Risk (xavf, tavakkalchilik) matritsasi qanday mezonlarda qo'llaniladi?
|
|
3
|
2
|
12
|
Yechimlar (qarorlar) daraxti usuli yordamida yeching: Yosh tadbirkor universitet yonida klub qurishni rejalashtirmoqda. Qabul qilinadigan loyihalardan biriga ko'ra, tadbirkor kunduzi diskoteka binosida talabalar uchun oshxona ochishi mumkin. Boshqa variant mijozlarga kunduzgi xizmat ko'rsatish bilan bog'liq emas. Taqdim etilgan biznes-rejalar oshxonaga tegishli reja 200 ming so’m daromad keltirishi mumkinligini ko'rsatadi. Oshxona ochmasdan tadbirkor 175 ming so’m ishlab topishi mumkin, agar oshxona bilan diskoteka ochilsa, yo'qotishlar 50 ming so’mni, oshxonasiz esa 20 ming so’mni tashkil qiladi. Mezon sifatida o'rtacha narxga asoslangan eng samarali alternativani aniqlang. Qulay holatning boshlanish ehtimoli 0,5 ga; noqulay hol uchun - 0,5 ga teng.
|
|
3
|
2
|
12
|
Yechimlar (qarorlar) daraxti usuli yordamida yeching: O'qitish pullik asosda olib boriladigan litsey direktori litsey binosini 200 o'ringa, 100 o'ringa kengaytirish yoki umuman qurilish ishlarini olib bormaslik to'g'risida qaror qabul qiladi. Agar pullik litsey tashkil etiladigan kichik shahar aholisi ko'payib ketsa, katta rekonstruktsiya yiliga 250 ming so’m foyda keltirishi mumkin, sinflarni biroz kengaytirishi 100 ming so’m foyda keltirishi mumkin. Agar shahar aholisi ko'paymasa, unda katta kengayish litseyga 120 ming so’m, kichikroq esa 50 ming so’mga tushadi. Biroq, shahar aholisi qanday o'zgarishi haqida ma'lumot yo'q. Qarorlar daraxtini yarating va eng yaxshi alternativani aniqlang.
|
|
3
|
2
|
12
|
Katta avtoulov do'konida sotuvgacha xizmat ko'rsatish va avtoulovlarni kafolatli ta'mirlash ustaxonasini ochish rejalashtirilgan. Agar bozor qulay bo'lsa, unda katta ustaxona 50 ming so’m, kichik esa 25 ming so’m foyda ko'radi. Noqulay bozorda do'kon katta do'kon ochilsa 65 ming so’m, kichik do'kon ochilsa 30 ming so’m yo'qotadi. Qo'shimcha ma'lumotga ega bo'lmagan holda, direktor qulay bozor ehtimolini 0,6 ga baholaydi. Qaror daraxtini yarating va aniqlang: Do'konda qaysi ustaxonani ochish kerak: katta yoki kichik? Eng yaxshi yechimning kutilayotgan pul qiymati qancha?
|
|
3
|
2
|
12
|
Hisoblash firmasi yangi yuqori samarali shaxsiy kompyuter uchun bozor tahlilini o'tkazdi. Agar katta miqdordagi kompyuterlar chiqarilsa, unda qulay bozorda foyda 200 ming so’mni tashkil qiladi va noqulay sharoitlarda kompaniya 180 ming so’m miqdorida zarar ko'radi. Kichik uskunalar partiyasi, agar muvaffaqiyatli sotilsa, kompaniyaga 50 ta foyda keltiradi. ming so’m foyda va 10 ming so’m zarar - noqulay sharoitlarda. Firma ijobiy va noqulay natijalar ehtimolini teng ravishda baholaydi. Firma to'g'ri texnik-iqtisodiy strategiyani tanlashiga yordam berish uchun qaror daraxtidan foydalaning. Eng yaxshi yechimning kutilayotgan pul qiymati qancha?
|
|
3
|
2
|
12
|
Yechimlar (qarorlar) daraxti usuli yordamida yeching: "Photo COLOR" - bu ba'zi fotografiya studiyalari tomonidan 35 mm li filmlar ishlab chiqarishda ishlatiladigan kimyoviy moddalar va uskunalarning kichik ishlab chiqaruvchisi. "Photo COLOR" tomonidan taqdim etilayotgan mahsulotlardan biri bu VS-6 fiksatori. "Photo COLOR" prezidenti Adam Polutonov hafta davomida VS-6 rusumidagi 11, 12 yoki 13 qutilarini sotmoqda. Har bir qutini sotishdan kompaniya 35 ming so’m foyda oladi. VS-6, ko'plab fotografik reaktivlar singari, juda qisqa muddatga ega. Shuning uchun, agar quti hafta oxiriga qadar sotilmasa, Odam Ato uni yo'q qilishi kerak. Har bir quti kompaniyaga 56 ming so’mga tushganligi sababli, agar u hafta oxirigacha quti sotilmasa, u bu miqdorni yo'qotadi. Bir hafta ichida 11, 12 yoki 13 qutilarni sotish ehtimoli mos ravishda 0,45, 0,35 va 0,2 ga teng. Haftada bir marta sotish uchun firma qancha qutini sotib olishi kerak?
|
|
3
|
2
|
12
|
Yechimlar (qarorlar) daraxti usuli yordamida yeching: "Cheese" kompaniyasi bir emas, har xil pishloq mahsulotlari kichik ishlab chiqaruvchi. Mahsulotlar biri, pishloq pastasi, bo'ladi chakana sotiladi. Kompaniya menejeri Vadim Aromatov bir oy ichida qancha quti pishloq xamiri ishlab chiqarilishini hal qilishi kerak. Oy davomida pishloq xamiriga talabning 6, 7, 8 qutilarini tashkil qilish ehtimoli mos ravishda 0,2, 0,3, 0,5 ga teng. Bitta qutini ishlab chiqarish qiymati 45 ming so’mni tashkil qiladi.Aromatov har bir qutini 95 ming so’mdan sotmoqda. Agar bir oy davomida bir quti pishloq xamiri sotilmasa, u yomonlashadi va kompaniya daromad olmaydi. Bir oy ichida qancha quti ishlab chiqarish kerak? Ushbu yechimning kutilayotgan qiymati qancha?
|
|
3
|
2
|
12
|
Yechimlar (qarorlar) daraxti usuli yordamida yeching: Tadbirkor nima qilishni bilmayapti. U do'konida katta videokamera ijarasi bo'limini yoki kichik bo'limini ochishi mumkin. U videoni ijaraga olish bozori qulay bo'ladimi yoki yo'qmi haqida qo'shimcha ma'lumot ololmaydi.
Agar bozor qulay bo'lsa, ijaraning katta qismi 15 million so’m, kichik qismi esa 5 million so’m foyda keltiradi. Bozor noqulay bo'lgan taqdirda, tadbirkor katta bo'lim ochsa, 20 million so’m yo'qotadi va 10 million so’m - kichik bo'lsa. Qo'shimcha ma'lumotlarga ega bo'lmagan tadbirkor qulay bozor ehtimolini 0,7 deb baholamoqda. Katta bo'lim ochilishi kerakmi? Eng yaxshi yechimning kutilayotgan qiymati qancha?
|
|
3
|
2
|
12
|
Yechimlar (qarorlar) daraxti usuli yordamida yeching: Velosiped do'konining ochilishi bilan bog'liq tahlillarni o'tkazildi. Agar u katta do'kon ochsa, u holda qulay bozor bilan u 70 million so’m oladi, noqulay bozor bilan u 350 million so’m zarar ko'radi. Kichkina do'kon unga 30 million so’m foyda keltiradi, agar bozor qulay bo'lsa, 10 million so’m zarar keltiradi. U qulay va noqulay bozorlar imkoniyatini teng ravishda baholaydi. Polga qaror qabul qilishda yordam berish uchun qaror daraxtidan foydalaning. Katta do'kon ochishingiz kerakmi? Eng yaxshi yechimning kutilayotgan qiymati qancha?
|
|
2
|
1
|
9
|
Axborot yetishmasligi sharoitida boshqaruv qarorlarini qabul qilish masalasida qaror daraxti yordamida muammoni yechish bosqichlarini sanab o'ting va tavsiflang.
|
|
2
|
1
|
9
|
Axborot yetishmasligi sharoitida qaror qabul qilish masalasida qarorlar daraxtini yaratish jarayonini tavsiflang. Qarorlar daraxti usuli qanday muammolar uchun qo'llaniladi?
|
|
2
|
3
|
9
|
Axborot yetishmasligi sharoitida boshqaruv qarorlarini qabul qilish masalasida qaysi o'yinchi "subyektivist" deb nomlanadi? Qaysi o'yinchi "ob'ektivist" deb nomlanadi?
|
|
2
|
3
|
9
|
Axborot yetishmasligi sharoitida qaror qabul qilish masalasida muammoni shakllantirish bosqichida qanday asosiy protseduralar bajarilishi kerak? Bir holatdan ikkinchi holatga o'tish jarayoni qanday belgilanadi?
|
|
2
|
3
|
9
|
Axborot yetishmasligi sharoitida qaror qabul qilish masalasida shartsiz naqd pul ekvivalenti nima? Kutilayotgan pul qiymati qanday?
|
|
2
|
3
|
10
|
Ierarxiyalarni tahlil qilish uslubida optimal variantni tanlash nimaga asoslangan?
|
