Empirik usullar:
• Kuzatish – birlamchi axborotni yoki tizim haqidagi (tizim ichida) empirik tasdiqlarni yigʻish.
• Tasdiqlash – oʻrganilayotgan tizimda yoki tizimlarda umumiylikni va farqlarni oʻrnatish.
• Oʻlchash – izlash, empirik faktlarni rasmiylashtirish.
• Eksperiment (tajriba) – oʻzgartirilayotgan tizim (tizimlar)ni, u (ular)ning xossalarini aniqlash uchun, maqsadga muvofiq oʻzgartirish
• Abstrakt (mavhum)lashtirish;
• Tahlil (analiz);
• Dekompozitsiya;
• Sintez;
• Kompozitsiya;
• Induksiya;
• Deduksiya;
• Evristika, evristik protseduralarni ishlatish;
• Modellashtirish;
• Tarixiy usul;
• Mantiqiy usul;
• Maketlashtirish;
• Dolzarb (faol)lashtirish;
• Vizualizatsiya.
|
2
|
3
|
1
|
Axborotni olishning qanday asosiy nazariy va empirik usullari bor?
Ularni, ba’zan bir-biridan faqat shartli ravishda ajratiladigan, uchta guruhga ajratish mumkin:
• empirik usullar yoki empirik axborotni (empirik ma’lumotlarni) hosil qilish usullari;
• nazariy usullar yoki nazariy axborotni (nazariyani qurish) olish usullari;
• empirik-nazariy usullar (aralash, yarimempirik) yoki empirik-nazariy axborotni olish usullari.
Empirik usullar:
• Kuzatish – birlamchi axborotni yoki tizim haqidagi (tizim ichida) empirik tasdiqlarni yigʻish.
• Tasdiqlash – oʻrganilayotgan tizimda yoki tizimlarda umumiylikni va farqlarni oʻrnatish.
• Oʻlchash – izlash, empirik faktlarni rasmiylashtirish.
• Eksperiment (tajriba) – oʻzgartirilayotgan tizim (tizimlar)ni, u (ular)ning xossalarini aniqlash uchun, maqsadga muvofiq oʻzgartirish
• Abstrakt (mavhum)lashtirish;
• Tahlil (analiz);
• Dekompozitsiya;
• Sintez;
• Kompozitsiya;
• Induksiya;
• Deduksiya;
• Evristika, evristik protseduralarni ishlatish;
• Modellashtirish;
• Tarixiy usul;
• Mantiqiy usul;
• Maketlashtirish;
• Dolzarb (faol)lashtirish;
• Vizualizatsiya.
|
|
2
|
3
|
3
|
Bilimlar, metabilimlar nima? Bilimlarni ifodalash nima?
Bilimlarni muammoli masalalar (muammoli muhit) o‘ziga xosligidan hamda foydalanuvchilarning ehtiyojlaridan kelib chiqib aniqlanadi. Tuzilmalashtirish ekspert tizimining arxitekturasi, shakli va muloqot tili bilan bog‘liqdir. Bilimlarni izohlanadigan (predmetli, boshqaruv va tasavvur haqida bilimlar, umuman interpretator deb atalmish mashinaning hisoblash bloki izohlaydigan barcha bilimlar) va izohlanmaydigan (ular o‘z o‘rnida, yordamchilarga, ya’ni muloqot tili leksikasi va grammatikasi, diallog tuzilmasi va qo‘llab-quvvatlovchilarga, o‘z navbatida,ular texnologiklarga – muallif haqida ma’lumotlar, ularni kiritish sanasiga bo‘linadi va semantik, ya’ni ularning mo‘ljallanishi, ishlatish usuli va beradigan samarasi haqida ma’lumotlar)ga bo‘lish foydadan xoli emas. Izohlanadigan predmet bilimlari – bu tavsiflovchi (qo‘llanish sohasi, predmet bilimlarida aniqlik darajasi) va predmet bilimlarning o‘zidir (bu dalillar – predmet sohasining mazmuni va tavsiflari hamda ishlov berish tadbirlarini ifodalovchi ijro etiladigan tasdiqlar). Boshqaruv bilimlari (to‘plovchi – obyektlar yoki gipotezalarni tekshirishda foydalanish mumkin bo‘lgan qoidalar va hal qiluvchi – strategiya va evristikalarni tanlash uchun, bunda birinchi variantda ishchi xotira qismlariga, ikkinchisida – bilimlar bazasining qoidalariga tegishli) va tasavvur haqida bilimlar (ma’lumotlar bazasida tasavvur qilish darajalari va ishchi xotiradagi tafsilotlari bo‘yicha bilimlarni tashkil etish uchun) mavjud.Boshqaruv bilimlari (to‘plovchi – obyektlar yoki gipotezalarni tekshirishda foydalanish mumkin bo‘lgan qoidalar va hal qiluvchi – strategiya va evristikalarni tanlash uchun, bunda birinchi variantda ishchi xotira qismlariga, ikkinchisida – bilimlar bazasining qoidalariga tegishli) va tasavvur haqida bilimlar (ma’lumotlar bazasida tasavvur qilish darajalari va ishchi xotiradagi tafsilotlari bo‘yicha bilimlarni tashkil etish uchun) mavjud. Tasavvur haqidagi bilimlar ba’zan metabilimlar deb ham ataladi
|
|
2
|
3
|
4
|
Boshqarishning axborot tizimi nima? Uning qanday turlari bor?
Boshqarishning axborot tizimi – boshqarish uchun, (boshqa tizim bilan ham, tizim ichida ham) moʻljallangan tizim.
Tizimning turi maqsadi, resurslari, foydalanish xarakterlari va predmet sohasi bilan aniqlanadi. Boshqarishning axborot tizimlarining 6 xil turi bor:
Soʻrovlarni qayta ishlashning muloqot tizimi (Transaction Processing System)
Axborot ta’minoti tizimi (Information Provision System)
Qaror qabul qilishni quvvatlash tizimi (Decision Support System)
Qaror qabul qilishning integrirlashgan dasturlanuvchi tizimi (Programmed Decision System)
Ekspert tizimlar (Expert System)
Intellektual tizimlar yoki bilimlarga asoslangan tizimlar (Knowledge Based System)
Tizimli loyihalash (ishlab chiqish) va axborot tizimidan foydalanish axborot tizimining quyidagi hayot siklini oʻtishi kerak:
loyihadan oldingi tahlil, tizim tashqi koʻrinishlarining tahlili;
tizim ichidagi tahlil, ichki tahlil;
tizimni tizimli bayon etish;
adekvatlik, samaradorlik va barqarorlik (ishonchliligini) mezonini aniqlash;
tizim ichki tizimlarinining funksional bayoni (modellarni, ichki tizim ishlashining algoritmlari bayon etish);
tizimni maketlash, tizim ichki tizimlari oʻzaro harakatlarining bahosi, bunda adekvatlik, barqarorlik, samaradorlik mezonlari “maket”larini foydalanish mumkin;
tizimni “yigʻish" va testlash – toʻla funksional ichki tizimlarni va mezonlarni amalga oshirish, shakllangan mezon boʻyicha modelni baholash;
tizim va uning ilovalarining keyingi rivojlantirish maqsadlarini aniqlash;
tizimga hamkorlik qilish - aniqlash, modifikasiya, tizim imkoniyatlarini uning ishlash rejimida kengaytirish.
|
|
2
|
3
|
5
|
Genetik algoritm nima? Genetik va “nogenetik” algoritmlarning asosiy umumiy va farq qiluvchi xossalari nimada?
Genetik algoritmlar (GA) evolyutsion algoritmlarning aksariyat qismiga kiruvchi adaptiv evristik qidiruv algoritmlaridir. Genetik algoritmlar tabiiy tanlanish va genetika g'oyalariga asoslanadi. Bu qidiruvni qaror qabul qilish maydonida eng yaxshi ko'rsatkichga ega bo'lgan hududga yo'naltirish uchun tarixiy ma'lumotlar bilan tasodifiy qidiruvdan oqilona foydalanish. Ular odatda optimallashtirish va qidirish muammolariga yuqori sifatli echimlarni yaratish uchun ishlatiladi.
Genetik algoritmlar tabiiy tanlanish jarayonini taqlid qiladi, ya'ni atrof-muhitdagi o'zgarishlarga moslasha oladigan turlar omon qolish, ko'payish va keyingi avlodga o'tishga qodir. Oddiy qilib aytganda, ular muammoni hal qilish uchun keyingi avlod vakillari orasida "eng kuchlilarning omon qolishini" taqlid qilishadi. Har bir avlod individlar populyatsiyasidan iborat bo'lib, har bir individ qidiruv maydonidagi nuqtani va mumkin bo'lgan yechimni ifodalaydi. Har bir shaxs belgi/butun/float/bit qator sifatida ifodalanadi. Bu chiziq xromosomaga o'xshaydi.
Genetik algoritmlar asoslari
Genetik algoritmlar populyatsiya xromosomalarining genetik tuzilishi va xatti-harakati bilan o'xshashlikka asoslangan. Quyida ushbu analogiyaga asoslangan GA ramkasi keltirilgan:
Populyatsiyadagi shaxslar resurslar va juftlik uchun raqobatlashadilar
Muvaffaqiyatli (eng kuchli) odamlar boshqalarga qaraganda ko'proq nasl berish uchun juftlashadi.
Eng "moslashgan" ota-onadan olingan genlar avlod davomida taqsimlanadi, ya'ni ba'zida ota-onalar har qanday ota-onadan yaxshiroq bo'lgan avlodlarni yaratadilar.
Shunday qilib, har bir keyingi avlod atrof-muhitga ko'proq moslashadi.
|
|
2
|
3
|
10
|
Jamiyatning asosiy tizim resurslari qanday bo’ladi?
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
