tor ma'noda u bir nechta o'zgarishlarda taqdim etiladi:
1. Jamiyat ma’lum umumiy xususiyat, manfaatlar bilan birlashgan kishilar yig‘indisi sifatida (kitobsevarlar jamiyati).
2. Jamiyat insoniyat taraqqiyotining ma’lum bir tarixiy bosqichiga xos xususiyat sifatida (o‘rta asrlar jamiyati).
3. Jamiyat ma'lum bir mamlakat (rus jamiyati) hayotining o'ziga xos xususiyatlari sifatida.
4. Jamiyat butun Yerning butun aholisi sifatida (inson zoti).
Jamiyat funktsiyalari:
→ reproduktiv - jinsning ko'payishi.
→ ishlab chiqarish - moddiy va ma'naviy boyliklarni ishlab chiqarish.
→ tartibga solish - jamiyatdagi odamlarning xatti-harakatlari qoidalarini o'rnatish.
→ ijtimoiylashuv - insonni sivilizatsiya yutuqlari bilan tanishtirish.
Ijtimoiy tizim - bu tartiblangan yaxlitlik bo'lib, u alohida ijtimoiy elementlar - individlar, guruhlar, tashkilotlar, muassasalar yig'indisidir.
Tizim elementlari o'rtasidagi munosabatlar o'zlari tomonidan qo'llab-quvvatlanadi, hech kim va hech narsa tashqaridan boshqarilmaydi. Tizim avtonomdir va unga kiritilgan shaxslarning irodasiga bog'liq emas. Shuning uchun jamiyatni tizimli tushunish har doim katta muammoni hal qilish zarurati bilan bog'liq: shaxsning erkin harakati va undan oldin mavjud bo'lgan tizimning ishlashi va uning mavjudligi bilan uning qarorlari va harakatlarini qanday qilib birlashtirish kerak. Agar tizimli yondashuv mantig'iga amal qiladigan bo'lsak, unda, qat'iy aytganda, individual erkinlik umuman yo'q, chunki butun jamiyat uning qismlari yig'indisidan oshadi, ya'ni. shaxsga nisbatan beqiyos yuqori darajadagi voqelik boʻlib, oʻzini tarixiy atamalar va individual nuqtai nazarning xronologik miqyosi bilan solishtirib boʻlmaydigan masshtablar bilan oʻlchaydi. Shaxs o'z harakatlarining uzoq muddatli oqibatlari haqida nima bilishi mumkin, bu uning kutganiga zid bo'lishi mumkin? U oddiygina "umumiy ishda g'ildirak va tishli" ga aylanadi, matematik nuqta hajmiga qisqartirilgan eng kichik elementga aylanadi. Shunda sotsiologik mulohazalar nuqtai nazariga shaxsning o‘zi emas, balki uning boshqa funksiyalar bilan birlikda butunning muvozanatli mavjudligini ta’minlaydigan funksiyasi tushadi.
|
2
|
3
|
6
|
I.Prigojinning asosiy sinergetik tamoyili nima?
Ma’lumki, sinergetika dastlab nemis fizigi German Xaken va belgiyalik olim Ilya Prigojinlar tomonidan tabiatdagi hodisalarga, termodinamik jarayonlarga, lazer nuri, molekulalar, suyuqliklar, kristallar, kimyoviy strukturalar, biologik turlarga nisbatan faol tatbiq etildi. Sinergetika qonuniyatlaridan o'rinli foydalana bilgan tadqiqotchi eng zamonaviy metodologiya asosida ish olib borayotgan bo'lib o'z ilmiy sohasida katta ijodiy yutuqlarga erishishi mumkin.[1.46] Sinergetika paradigmasiga ko'ra taraqqiyot uzoq vaqt oralig'ida davom etadigan ko'p bosqichli jarayon sifatida tushuniladi, bunda fluktuatsiya (lotincha "fluktuatio"-"tebranish"ma'nosida), bifurkatsiya (rivojlanishning ikkiga ayrilishi) bosqichlaridan o'tib,tizim barqaror holatga keladi. Sinergetikaga esa murakkab dinamik tizimlarning universal qonuniyatlarini, tizimlarning o'z-o'zini tashkillashi umumiy qonunlarini topish,o'z- 35 o'zini tashkil etish jarayonidagi konstruktiv ahamiyat kasb etishini ilmiy asoslash sanaladi. Masalaga sinergetik nuqtai nazardan qaraganda dunyoda rivojlanishning aksariyat qismi chiziqsiz taraqqiyot dinamikasiga ega
|
|
2
|
3
|
11
|
Kkategoriya, funktor nima?
Kategoriyalar boshqa matematik tushunchalarning mavhumliklarini aks ettiradi.Matematikaning ko'plab yo'nalishlari toifalar nazariyasi bilan rasmiylashtirilishi mumkin toifalar. Demak, toifalar nazariyasi bu sohalardagi juda murakkab va nozik matematik natijalarni ancha sodda tarzda bayon qilish va isbotlash uchun mavhumlikdan foydalanadi.[2]
Kategoriyalarning asosiy misoli to'plamlar toifasi, bu erda ob'ektlar to'plamlar va o'qlar bir to'plamdan boshqasiga funktsiyalar. Biroq, toifadagi ob'ektlar to'plamlarga, o'qlar esa funktsiyalarga ega bo'lmasligi kerak. Matematik kontseptsiyani rasmiylashtirishning har qanday usuli, masalan, ob'ektlar va o'qlar harakati bo'yicha asosiy shartlarga javob beradigan toifadir va toifalar nazariyasining barcha natijalari unga tegishli.
Kategoriya nazariyasining "o'qlari" ko'pincha ikkita ob'ektni bog'laydigan jarayonni yoki ko'p hollarda ikkita ob'ektni birlashtiruvchi "tuzilishni saqlaydigan" transformatsiyani anglatadi. Biroq, mavhum tushunchalar ob'ektlar va morfizmlar bilan ifodalanadigan ko'plab dasturlar mavjud.
|
|
2
|
3
|
8
|
Kognitiv sxema (chambarak) nima? Undan nima uchun va qanday foydalanish mumkin? Kognitologiya nima?
Kognitiv sxema (chambarak) nima? Undan nima uchun va qanday foydalanish mumkin? Kognitologiya nima?
The kognitiv sxemalar (yoki oddiygina "sxemalar") - bu miya o'zi egallagan ma'lumotni tartibga soladigan asosiy birliklar. Ushbu naqshlar atrof-muhitdan nimani anglashini o'zi haqida yoki nima qilinganligi haqida tushunishga imkon beradi, shu bilan birga xotira va o'rganish paydo bo'lishiga imkon beradi.
Ba'zilar sxemalarni lug'at ta'riflari yoki tushunchalari bilan aralashtirib yuborishi mumkin, ammo kognitiv sxemalar bir vaqtning o'zida oddiyroq va murakkabroq. Garchi har qanday sub'ekt uchun "stul" tushunchasi kabi sodda tushunchaning ta'rifini yozish oson bo'lmasa-da, har kimda ushbu ob'ektni aks ettiradigan aqliy sxemasi mavjud.
Kognitiv sxemalarning ba'zi xususiyatlarini avvalgi paragraflarda aytib o'tilganlarga asoslanib tushunish mumkin.
Masalan, sxemalar yuqori darajadagi kognitiv birliklar sifatida qaraladi, chunki ular murakkabligi yuqori bo'lgan, o'z navbatida ancha sodda elementlardan tashkil topgan shaxslardir.
Yuqoridagilardan bilish sxemalari ko'p funktsiyali ekanligi haqida ham xulosa qilish mumkin. Ularning har bir bilish jarayonlarida o'z o'rni bor: hissiy hislar, diqqat, ma'lumotni qayta ishlash, xotira, o'rganish, muammolarni hal qilish va hk.
Shunday qilib, quyida, yuqoridagi to'g'ridan-to'g'ri amal qilmaydigan sxemalarning xususiyatlari batafsilroq tushuntiriladi.
Ya'ni: ular bir-biriga mos keladi va bog'lanadi, o'zgaruvchilarga va har xil mavhumlik darajalariga ega va turli darajalarda o'rganishga imkon beradi.
|
|
2
|
3
|
7
|
Kompyuterli modellashtirishning matematik modellashtirish bilan taqqoslangandagi xususiyatlari nimada?
Hozirgi kunda kompyuterda modellashtirish texnologiyasi mavjud bo`lib, uning maqsadi atrofimizni o`rab turgan tabiat, unda ro`y beradigan hodisa, voqealarni va jamiyatdagi o`zgarishlarni anglash, tushunib yetish jarayonini zamonaviy usullar vositasida tezlashtirishdir. Kompyuterda modellashtirish texnologiyasini o`zlashtirish kompyuter tizimlarini (vositachi qurilma sifatida) yaxshi bilishni va unda modellash texnologiyalarini ishlata olishni talab qiladi.
Ma`lumotlar modellari shakli qanday bo`lishidan qat`iy nazar quyidagi talablarni bajarishi kerak:
1. Soddalik. Ma`lumotlar modeli kam sondagi bog`lanishli tuzilish turlariga ega bo`lishi lozim.
2. Yaqqollik. Ma`lumotlar modeli vizual (ko`zga ko`rinadigan, tasvirlanadigan) bo`lishi kerak.
3. Qismlarga bo`linishi. Ma`lumotlar modeli ma`lumotlar omborida oddiy o`rin almashtirish imkoniyatiga ega bo`lishi lozim.
4. O`rin almashtirish. Ma`lumotlar modeli o`ziga o`xshash modellar bilan almashtirilish imkoniyatiga ega bo`lishi kerak.
5. Erkinlik. Ma`lumotlar modeli aniq bo`lakchalarnigina o`z ichiga olmasligi lozim.
Yuqorida ko`rsatilgan talablar ham yaratiladigan modellarning idealligini ta`minlay olmaydi. Chunki modellashtirishda haqiqiy ob`ektning ba`zi bir muhim xususiyatlarigina ishtirok etadi xolos.
|
|
2
|
1
|
9
|
Qanday asosiy tizim usullari va protseduralari bor?
Tizimli tahlil - o'rganilayotgan tizimning o'zgaruvchilari yoki elementlari o'rtasida tizimli aloqalarni o'rnatish uchun harakatlar ketma-ketligi bo'lgan bilishning ilmiy usuli. U umumiy ilmiy, eksperimental, tabiatshunoslik, statistik va matematik usullar majmuasiga asoslanadi.
|
|
2
|
1
|
4
|
Qanday bilim modellari turlari bor, ularning tavsiflari?
Tizimli yondashuv bilan tadqiqot ob'ekti tizim sifatida taqdim etiladi. Tizim tushunchasining o'zi uslubiy tushunchalardan biriga tegishli bo'lishi mumkin, chunki ob'ektni ko'rib chiqish tizim sifatida o'rganiladi yoki bunday ko'rib chiqishni rad etish tadqiqot va tadqiqotchining o'ziga bog'liqdir.
Tizimning ko'plab ta'riflari mavjud.
Tizim o'zaro ta'sir qiladigan elementlarning kompleksidir.
Tizim - bu ob'ektlarning o'zaro munosabatlari bilan bir qatorda ob'ektlar to'plami.
Tizim - yaxlitlik yoki organik birlikni tashkil qiluvchi bir-biri bilan munosabatlardagi yoki aloqalardagi elementlar to'plami (tushuntirish lug'ati)
Moddiy modellar singari, aqliy modellarni ham tasniflash mumkin turli sabablar: simulyatsiya qilingan ob'ektlarning turlari (hodisalar modellari va ob'ektlar modellari); mavhumlik darajasi (aniq, noyob ob'ektlar modellari va ma'lum faktlar, hodisalar va boshqalarning tipik umumlashtirilgan modellari); ob'ekt aks ettirish hajmi (ob'ektning yaxlit modeli va uning har qanday qismlari, qirralari, xususiyatlari modeli); qurilish va foydalanish sohasi (ilmiy va amaliy modellar); modellashtirish fanlari bo'yicha; kriminalistik holatlar, jinoiy ishlar toifalari va boshqalar to'g'risida. Sud modellashtirish deganda jinoiy ish yuritishda idrok etiladigan ob'ektlar va kognitiv tizimlarning modellarini tuzish, o'rganish va ulardan foydalanish jarayoni tushuniladi. U dastlabki tergov, dastlabki tergov, sud tergovi va amaliy tergovning boshqa sohalarida amalga oshiriladi.
|
|
2
|
1
|
10
|
Qanday model statik (dinamik, diskret va h.k.) deyiladi?
Tizimli yondashuv bilan tadqiqot ob'ekti tizim sifatida taqdim etiladi. Tizim tushunchasining o'zi uslubiy tushunchalardan biriga tegishli bo'lishi mumkin, chunki ob'ektni ko'rib chiqish tizim sifatida o'rganiladi yoki bunday ko'rib chiqishni rad etish tadqiqot va tadqiqotchining o'ziga bog'liqdir.
Tizimning ko'plab ta'riflari mavjud.
Tizim o'zaro ta'sir qiladigan elementlarning kompleksidir.
Tizim - bu ob'ektlarning o'zaro munosabatlari bilan bir qatorda ob'ektlar to'plami.
Tizim - yaxlitlik yoki organik birlikni tashkil qiluvchi bir-biri bilan munosabatlardagi yoki aloqalardagi elementlar to'plami (tushuntirish lug'ati)
Vaqt o'tishi bilan kirish va chiqish harakatlari doimiy bo'lsa, model statik deb ataladi. Statik model barqaror holatini tasvirlaydi. Vaqt o'tishi bilan kirish va chiqish o'zgaruvchilari o'zgarsa, model dinamik deb ataladi. Dinamik model o'rganilayotgan ob'ektning vaqtinchalik ish rejimini tavsiflaydi. Ob'ektlarning dinamik xususiyatlarini o'rganish, Gyuygens-Xadamard aniqligining asosiy printsipiga muvofiq, savolga javob berishga imkon beradi: ob'ektning holati unga ma'lum bo'lgan ta'sirlar va berilgan dastlabki holat qanday o'zgaradi. Statik modelga texnologik operatsiya davomiyligining resurslar narxiga bog'liqligi misol bo'la oladi. Statik model algebraik tenglama bilan tasvirlangan Dinamik modelga korxona tijorat mahsuloti ishlab chiqarish hajmining kapital qo'yilmalar hajmi va muddatlariga, shuningdek sarflangan resurslarga bog'liqligini misol qilib ko'rsatish mumkin. Dinamik model ko'pincha differentsial tenglama bilan tavsiflanadi Tenglama noma'lum o'zgaruvchini bog'laydi Y va mustaqil o'zgaruvchiga ega bo'lgan uning hosilalari t va berilgan vaqt funktsiyasi X (t) va uning hosilalari. Dinamik tizim uzluksiz yoki diskret vaqtda, teng intervalda kvantlangan holda ishlashi mumkin. Birinchi holda, tizim differentsial tenglama bilan, ikkinchisida esa chekli farqli tenglama bilan tavsiflanadi
|
|
2
|
1
|
4
|
Qanday tizim katta, murakkab deyiladi?
Tizimli yondashuv bilan tadqiqot ob'ekti tizim sifatida taqdim etiladi. Tizim tushunchasining o'zi uslubiy tushunchalardan biriga tegishli bo'lishi mumkin, chunki ob'ektni ko'rib chiqish tizim sifatida o'rganiladi yoki bunday ko'rib chiqishni rad etish tadqiqot va tadqiqotchining o'ziga bog'liqdir.
Tizimning ko'plab ta'riflari mavjud.
Tizim o'zaro ta'sir qiladigan elementlarning kompleksidir.
Tizim - bu ob'ektlarning o'zaro munosabatlari bilan bir qatorda ob'ektlar to'plami.
Tizim - yaxlitlik yoki organik birlikni tashkil qiluvchi bir-biri bilan munosabatlardagi yoki aloqalardagi elementlar to'plami (tushuntirish lug'ati)
Tizim - bu elementlardan tashkil topgan ob’ekt. Ushbu ta’rif umumiy bo‘lib ham sodda, ham murakkab tizimlarni o‘zida qamrab oladi.
Masalan, rangli qalamlar to‘plami – bu sodda tizim, chunki bu to‘plam maqsadga intilmaydi. Uning maqsadi ichkaridan emas, balki tashqaridan belgilanadi: rasm chizish tashqi muhitda maqsad qilib olinadi, ya’ni qalamlar to‘plami aslida tashqaridagi ob’ekt uchun vosita (instrument) sifatida xizmat qiladi. Boshqacha qilib aytganda, “maqsad ob’ekt ichida dasturlanmagan”.
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
