Тођ жинслари
Download 375.82 Kb. Pdf ko'rish
|
umumiy geologiya
- Bu sahifa navigatsiya:
- UDK: 550.8:528
|
O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Abu Rayhon Beruniy nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti
fanidan laboratoriya mashgulotlari uchun uslubiy qo’llanma
Tuzuvchilar: Toshmuxamedov B.T. Shermuxamedov T.Z. Xodjaev X.S.
«Umumiy geologiya» fanidan laboratoriya mashg’ulotlari uchun uslubiy qo’llanma Toshk. Dav. Texn. Un. Tuzuvchilar: B.T.Toshmuxamedov, Shermuxamedov T.Z., Xodjaev X.S. .Toshkent, 2005. 50 b.
Ushbu uslubiy qo’llanma ko’n ishalri, foydali qazilma geologiyasi, kon-elektromexanikasi, kartografiya va kadastr bakalavr talabalari uchun o’tiladigan dastlabki tabiiy fandir. Fanni o’qitishdan maqsad yo’nalish talabalarida umumgeologik tayyorgarlik yaratishdir.
Laboratoriya mashg’ulotlari 3 qismdan iborat bo’lib, minerallar, tog’ jinslari va geologik xaritalar haqida ma’lumot berilgan. Qo’llanma kon-geologiya hamda neft va gaz fakultetlarining ixtisoslashgan kafedralari dasturlari asosida tayyorlangan. Shuningdek «,Geologiya» kafedrasida ishlagan ko’plab professor- o’qituvchilarning pedagogik tajribalari hisobga olingan. «Geologiya, mineralogiya va petrografiya» kafedrasi
Abu Rayhon Beruniy nomidagi Toshkent davlat texnika Universiteti ilmiy-metodik kengashi qaroriga asosan chop etildi.
Taqrizchilar: M R I sector boshlig`i
M i ru s mo n ov M . A .
TDTU Gidrogeologiya va injenerlik geologiysi kafedrasi dotsenti g.m.f.n Kayumova N.M. .
@ Toshkent davlat texnika universiteti 2005
K I R I SH Ushbu uslubiy qo’llanma foydali qazilmalar geologiyasi va qidiruv ishlari 5440800, konchilik ishi 5540200, konchilik elektromexanikasi 5521400, geodeziya, kartografiya va kadastr 54440100 yo’nalishlarning o’quv rejasi asosida tuzilgan. Amaliyot mashg’ulotlari quyidagi maqsadlarni ko’zda tutadi: 1. Talabalarni eng muhim jins yaratuvchi va ba’zi ruda minerallari va Yer qobig’ini tashkil qilgan magmatik, cho’kindi va metaformik tog’ jinslari bilan tanishtirishdir. 2. Talabalarni qatlamning joylashish elementlari va tog’ kompasining tuzilishi bilan tanishtirishdir. 3. Talabalarni geoxronologik jadval va geologik xaritaning elementlari (burmalar, uzilmalar, tog’ jins qatlamlarining o’zaro
moslanmasdan yotishlari, magmatik jinslarning shakllari) bilan va ularni plan va kesmaga tushirishning usullarini o’rgatishdir. 4. Katta masshtabdagi geologik xaritalarni o’qishni bila olishni o’rgatishdir. Laboratoriya mashg’ulotlari quyidagilarni o’rganish yo’li bilan olib boriladi: - eng muhim jins yaratuvchi va ba’zi ruda minerallari va tog’ jinslarining namuna kollektsiyalari, tasnif (klassifikatsiya) sxemalari va jins yaratuvchi minerallarni aniqlaydigan o’qish jadvallari; - turli chizmalar, blok diagrammalar, geologik xarita elementlari tushirilgan- masala xaritalari, o’quv geologik xaritalar, kesmalar, stratigrafik ustunlar. Shunday qilib Umumiy geologiya fanining amaliy mashg’uloti kuyidagi qismlardan iborat: 1.Jins yaratuvchi va ba’zi ruda minerallari va ularning fizik xossalari; kimyoviy tasnifi (klassifikatsiyasi). 2.Magmatik tog’ jinslari (intruziv va effuziv). 3.Cho’kindi tog’ jinslari (bo’lakli, kimyoviy va organik). 4.Metamorfik tog’ jinslari. 5.Tog’ kompasining tuzilishi va qo’llanishi.
6.Geologik xaritalarni, geologik profillarni va stratigrafik ustunlarni tuzish printsiplari. Laboratoriya mashg’ulotining asosiy maqsadi o’qituvchining rahbarligi va kuzatuvi ostida talabalarni mustaqil ishlashga o’rgatishdir, ya’ni barcha
mashg’ulotlar tajribali o’qituvchilar nazorati ostida o’tkaziladi. Ular har bir talabaning ishini tekshirib boradilar va ularga alohida tushuntiradilar. Har qaysi qismni boshlashdan oldin o’qituvchi talabalarga nima ish qilishini tushuntirib beradi. Laboratoriya mashg’uloti uchun har bir talabaning qilgan ishlarini, aniqlagan mi- neral va tog’ jinslarini yozish uchun alohida o’z daftari bo’lishi kerak. Bu daftar vaqti-vaqti bilan o’qituvchilar tomonidan tekshirilib turiladi. Talabalarning bilimini sinashda quyidagilar: 1. Eng muhim jins yaratuvchi va ruda minerallarni va tog’ jinslarini ta’riflashda kontrol ish natijalari; 2. Planda va kesmada geologik xarita elementlarini tushirish buyicha kontrol ish natijalari; 3. Tog’ kompasi yordamida qatlamning joylashish elementlarini o’lchash va uni xaritaga tushirishni bilish darajasi; 4. Geologik o’quv xaritalariga qarab geologik kesmalarni chizish va stratigrafik ustun tuza olishi hisobga olinadi.
JINS HOSIL QILUVCHI MINERALLAR VA ULARNING FIZIK XOSSALARI. Yer qobig’ining ichida va uning sirtida bo’lib turadigan xilma-xil fizik-kimyoviy va termodinamik jarayonlar natijasida vujudga kelgan tabiiy kimyoviy birikmalar yoki sof tug’ma elementlar minerallar deb yuritiladi.Ular qattiq, suyuq va gaz holatlarida uchraydi. Hozirgi vaqtda ma’lum bo’lgan va mineralogiya kursida tekshiriladigan 3000 ga yaqin minerallarning juda oz qismi tabiatda keng tarqalgan bo’lib, ular asosan tog’ jinslarining tarkibida uchraydilar. Shuning uchun ham ular "jins hosil kiluvchi minerallar" deb yuritiladi. Minerallarning muhim fizikaviy xossalariga quyidagilar kiradi:
1. Morfologik xossalari - kristall formalari, ularning tabiiy o’simtalari, agregatlarining tuzilishi, konkretsiyalar, jeodalar, oolitlar. 2. Optik xossalari - mineral bo’lagining rangi, izining rangi, tiniqligi, yaltiroqligi. 3. Mexanik xossalari - mineralning qattiqligi /MOOS shkalasi/, ulanish tekisligi, sinishi va mo’rtligi. 4. Kimyoviy xossalari - xlorid kislotasi bilan reaktsiyaga kirishishi, erishi, mazasi va hidi. 5. Boshqa xossalari - solishtirma og’irligi, magnitlik xususiyati va boshqalar. Minerallarning qattiqligi - mineralning tashqi mexanik kuchga /tirnashga yoki boshka kuchlarga/ qarshilik ko’rsatish darajasidir. Mineralning qattiqligini uning yangi yuzasidan aniqlash kerak. Nuragan, mayin va tuproqsimon minerallar agregati noto’g’ri va kam qat-
tiqlikka ega. Quyidagi MOOS shkalasida 10ta etalon qilib olingan minerallar keltirilgan.
MOOS shkalasi buyicha qattiq-
ligi Qattikligini MOOS shkalasida aniqlash Absolyut qat- tiqligi
(kg/mm 2 ) Talk Mg
3 (OH)
2 (Si
4 O 10 )
1
Qolga
yog’dek un- naydi,
kog’ozga chizadi
2,4
Gips CaSo 4 *2H
2 O
2
tirnoq bilan chizsa buladi
36
Kalsit CaCO 3
3
mis simi chizadi
109
Flyuorit CaF 2
4
mis sim va oyna
chizmaydi
189
Apatit Ca 5 (PO
4 ) 3 F 1 cl
5
oynani bilinmas chizadi
Ortoklaz K(AlSi 3 O 8 )
6 oynani chizmayedi
796
Kvars SiO 2
7
oynani oson chi
zadi 1120
Topaz Al 2 (F 1 OH)SiO 4
8
oynani deyarli kesadi
1427
Korund Al 2 O
9 oynani kesadi
2060
Olmos S 10 oynani oson- gina kesadi 1006
0
Ulanish tekisligi - mineralning ma’lum kristallografik yo’nalish bo’ylab oynadek yaltiroq tekis yuza hosil qilishi. Ulanish tekisligi uncha mayda bo’lmagan minerallar donalarida aniqlanadi. Ulanish tekisligi minerallarda quyidagicha bo’lishi mumkin: ikki tomonlama -dala shpati, piroksen, amfibol- /prizma bo’ylab/; uch tomonlama -kalsit /romboedr bo’ylab/,galenit; turt tomonlama -flyuorit /oktaedr bo’ylab/ olti tomonlama -sfalerit /rombododekaedr bo’ylab/
6 Ulanish tekisligi turlari
Hosil bo’lishi Misollar O’ta mukammal
Mukammal
O’rtacha
al va ulanish tekisligi bo’lmagan mineral juda osonlik bilan ayrim plastinkalarga ajrala- di.
mineral ulanish tekisligi bo’y- lab osongina bo’laklarga aj- rab ketadi.
mineral ulanish tekisligi va boshqa tomonlar bo’ylab ajramaydi.
mineral kamdan-kam ulanish yuzasi buylab parchalanadi. slyuda,
talk,xloritlar .
kalsit, galit, dala shpatlari
avgit, shox aldamchisi
kvars, nefelin, apatit
Yaliroqlik - mineralga tushgan yorug’lik oqimini orqaga qaytarish xususiyati. Mineralning yaltiroqligi uning sindirish ko’rsatkichiga /n/ bog’likdir va u quyidagicha bo’linadi: metaldek /n>3,0/ - pirit, galenit; yarim metaldek /n=2,6 3,0/ - magnetit, ilmenit; metaldek yaltiramaydigan /n<2,6/; olmosdek - kassiterit, sfalerit; sadafdek - talk, slyuda; shishadek - dala shpatlari, kalsit; yog’dek - nefelin, kvars /sinimida/. Mineral donalaridan tashkil topgan agregatlarning yaltiroqligi agregatdagi donalarning joylanish formasiga va uning katta-kichikligiga bog’likdir va u quyidagicha bo’ladi: ipakdek
- gips, selenit, xalsedon;
Download 375.82 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|