To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

9.2-rasm. Bitum namunasining duktilom etr asbobida cho‘zilishi.
9.2.5. Bitum ning yumshash haroratini aniqlash
Bitumning issiqlikka nisbiy chidamliligiga hamda issiqlikdan yum­
shash darajasiga baho berish uchun uning qanday haroratda yumshashini 
bilish kerak. Bu harorat «halqa va shar» asbobi yordamida aniqlanadi. 
Bu asbob bir-biridan muayyan masofada o ‘zaro biriktirilgan uchta metall 
plastinka 5 dan tashkil topgan; plastinkalami teshib o‘tgan metall sterjenlar 
shu plastinkalaming o'ziga biriktirilgan. Pastki ikkita plastinka oralig‘i 25,4 
mm. ga teng. 0 ‘rtadagi plastinkaning ikkita teshigi bor; har teshikka ichki 
diametri 15,88 mm., balandligi 6,25 mm. va devorchasining qalinligi 2,38 
mm. keladigan jez halqa o ‘tqaziladi. Eng ustki halqaning qoq o ‘rtasidagi 
teshikka termometr 4 o ‘mati!adi.
«Halqa va shar» usuli quyidagidan iborat: jez halqalar metall 
plastinka ustiga qo‘yiladi va 1:3 nisbatda talk aralashtirilgan glitserin bilan 
moylanadi. Eritilgan va 15 minut davomida qorishtirib turilgan bitum 2 
halqaga ortig‘i bilan to‘ldiri!adi, sovuganidan keyin uning ortiqcha qismi 
qizdirilgan pichoq tig‘i bilan sidirib tashlanadi. Shundan keyin halqalami 
asbobning o ‘rta plastinkasidagi teshiklargacha yotiq holatda o ‘tkazish, 
ustki plastinkaning o ‘rtadagi teshigiga esa termometmi o ‘matish kerak, 
bunda termometming simobli pastki uchi jez halqaning pastki sathi bilan 
bir tekislikda yotishi lozim.
128

---

V»-4
9.3-rasm. «Halqa va shar» asbobida sharchaning turish vaziyati.
9.4-rasm. Bitumning halqa va shar asbobi yordamida 
yumshash haroratini aniqlash.
Zichlik ko‘rsatkichi 1 raqamidan katta (yoki kichik) bo‘lgan bitumlar- 
ning cho‘ziluvchanlik darajasini aniqlayotganda suvning zichligini ham 
shunga yarasha o ‘zgartirish, yoki osh tuzi qo ‘shib oshirish, yoki spirt 
qo‘shib kamaytirish zarur (bitumning cho‘zilishidan hosil bo‘layotgan ip 
suv betiga qalqib chiqmasligi va suv tubiga cho‘kmasligi uchun shunday 
qilinadi).
Halqalar o ‘matilgan asbob 5°S gacha sovutilgan distillangan suv 
to ‘ldirilgan stakan 6 ga tushiriladi va 15 daqiqadan keyin stakandan 
chiqarib olinib, har bir halqadagi bitumning qoq o'rtasiga diametri 95 
mm., massasi 3,45-3,55 g. keladigan po‘lat sharcha qo‘yiladi; shundan 
keyin asbobni yana stakanga joylash, stakanni esa shu holatda asbest to‘r