To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

L o k -b o ‘yoq 
- qoplamalar bitumlar va organik yogMarni organik 
erituvchilarda eritib tarkibiga alyuminiy kukuni kiritib issiqqa bardoshli 
bo‘yoqlar tayyorlanadi. Bitumli lok-bo‘yoqlar sanitariya-texnika 
uskunalarini, qurilish konstruksiyalarini gidroizolyatsiyalashda ishlatiladi.
В
9.6-rasm . G idroizolyatsiya m astikalari.
140

---

X BOB. M ETALLA R
10.1. U m um iy m a’lum otlar
Zamonaviy qurilishni metall buyumlarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. 
Metallar bino va inshootlaming konstruktiv qismlarida, poydevor, devor, 
tom, karkas va shu kabilami kuchaytirishda, yuk ko‘taradigan konstruksi­
yalar va temirbeton, qoplama materiallar tayyorlashda, binolami ichki va 
tashqi tomondan bezashda ishlatiladi. Metallar boshqa materiallarga nisba­
tan yuqori mustahkamligi, plastikligi, termik va kimyoviy ishlov berish 
imkoniyati bilan ajralib turadi. Metallar boshqa metallar va nometallar 
bilan qotishma holda ishlatiladi. Qora va rangli metallarga bo‘linadi. Qora 
metallar po‘lat va cho‘yan temir va uglerodning qotishmasidir. Agar temir 
tarkibiga uglerod 2 foizgacha bo‘lsa 
po‘lat, 2 foizdan ko‘p kiritilsa, 
cho‘yan hosil bo‘ladi.
Rangli metallarga mis, alyuminiy, magniy, titan, nikel, rux, qalay, 
qo ‘rg‘oshin va shu kabilar kiradi. Rangli m etallar yer yuzida kam 
uchraydi va metall ishlab chiqarishning 5 foizini tashkil etadi. Qurilishda 
rangli metall va qotishmalardan yengil va kimyoviy muhitlarga chidamli 
konstruksiyalar, bezak va arxitektura qismlari (asosan, alyuminiy va uning 
qotishmalaridan)tayyorlanadi.
10.2. Q ora m etallar
Qora metallar olishda xomashyo sifatida magnetit, gematit, pirokizit, 
xromit kabi temir rudasi ishlatiladi. Qora metallar tarkibida ugleroddan 
tashqari oz miqdorda kremniy, marganets, oitingugurt, fosfor va shu 
kabilar bo‘ladi. Ular tarkibiga xrom, nikel, molibden, alyuminiy, mis kabi 
legirlovchi moddalar qo‘shib, xossalari o‘zgartiriladi.
C h o ‘yan. 
Cho‘yan tem ir oksidlaridan temirni domna jarayonlari 
natijasida qaytarib olinadi. Uning tarkibida 93 foiz temir, uglerod 5 foiz 
gacha va oz miqdorda qo'shimchalar bo‘ladi.
C ho‘yan oq, kulrang va maxsus cho‘yan turlariga boMinadi. Oq 
cho‘yan qattiq va mo‘rt bo‘Iib, ularni qayta ishlash va quyish qiyin. 
Cho‘yan po‘iat va maxsus cho‘yan ishlab chiqarishda ishlatiladi. Kulrang