To'g'risidagi dastur doirasida amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar sanoatda tarkibiy tub o'zgartirishlar jarayonini chuqurlashtirish imkonini berdi

GOST 2081 - 75 ga asosan karbamid donador va kristall holda A va B markalarda ishlab chiqariladi.
A - markali karbamid, oliy va birinchi kategoriyalik hisoblanib, su’niy smola, plastmassa, elim, lak, formatsevtik preparatlar, gerbitsidlar, defoliantlar ishlab chiqarishda va chorvachilikda ishlatiladi. Uning tarkibida 46,3% azot, 0,6-0,9% gacha biuret, 0,2-0,3% suv bo‘ladi. CHorvachilikda ishlatish uchun biuret miqdori 0,3% gacha ruxsat etiladi. Donadorligi turlicha bo‘lish mumkun.
B - markali karbamid, qishloq xo‘jaligi ekinlari uchun o‘g‘it sifatida ishlatiladi. Uning tarkibida 46% azot, 0,9% gacha biuret va 0,25% suv bo‘ladi. Donalarning o‘lchami: 1 - 4 mm lisi 94%, donalarining o‘lchami 1mm dan kichkinalari 5% gacha bo‘lishi shart. Saqlash muddati idishsiz 6 oy.
Karbamidning birinchi martda 1828 yilda Vyoler ammoniyssianatdan sintez qilgan. Shundan buyon karbamid organik sintezning muxim modda-laridan bir bo‘lib hizmat qiladi. U asosida bir necha moddalar sintez qi-lingan. Bir qancha moddalarni olish uchun xom-ashyo sifatida ishlatiladi.
Karbamid - ammiak va uglerod (IV) - oksidini 150 - 220⁰C haroratda 7 - 100 mPa bosim ostida o‘zaror taosirlanishi natijasida hosil bo‘ladi. Karbamid sintezi quyidagi qaytar reaksiyadan iborat, dastlab ammoniy karbomat hosil bo‘ladi:


6.2. Texnologik sxema bayoni
Karbamid olish uchun xom ashyo (NH₃ suyuq) va CO₂ (gaz) hisoblanadi.
Reaksiyaga 183⁰C va 13,4-14,4 MPa bosimda 2 bosqichda boradi.

2NH₃ + CO₂ = NH₄ COONH₂ + Q (6.2.1)

NH₄ + CO₂ COONH_{2 =} NH₂ - CO – NH₂ +H₂O- Q (6.2.2)
1-ekzotermik reaksiya; 2- endodetmik reaksiya.
Reaksiya muvozanatini o‘nga siljitish uchun keltirayotgan komponentlar tarkibida ortiqcha amiakli bo‘lishi kerak.
Suyuq ammiakli kompressiya qilish.
Suyuq ammiakni NH₃ ammiak 3 (BAM)sexidan 10-20⁰С xarorat v 1,4-1,6 MPa bosim ostida separator S-104 (A-V) orqali V-103 yig‘gichga keladi.
Yig‘gichdan ammiak YuB (yuqori bosimli) nasoslar R-102, A,V,S ga keladi va suyuq NH₃ 13,5-13,0 MPa bosimgacha siqiladi va yuqori bosim injektor . U - 201 ga beriladi.
2CO₂ kompressiyasi.
CO₂ (gaz) ammiak -3ssexidan 400-800 mm sim, ust (4-8 MPa) bosimda va 45⁰C yuqori bo‘lmagan xaroratda separator S-104 orqali 1-chi bosqich K-104 kompressorga keladi.
Sintez bo‘limi apparatlarini korroziyadan saqlash uchun S-101 seperatoridan oldin k-101 A,V ventilyatoridan havo beriladi. CO₂ dagi O₂ miqdori 0,75-1,0 % (xajmiy) bo‘lguniga k-102 komperosda CO₂ 2,7 – 2,8 MPa bosimgacha siqiladi. Bunda xarorat 45^ᵒC, so‘ngra CO₂ porshenli kompressor k-102 A.V ga keladi.Porshenli kompressorda CO₂ 15,4 MPa bosimiga siqiladi.
Sintez:
Tarkibida karbamid, karbomat, ammiak va suv tutgan reaksion aralashma
R- 201 sintez kolonnasidan aparatning yuqori qisimdagi quyilish trubasi orqali stripper E- 201 ga beriladi.
Pastdan yuqoriga qarab CO₂ stripperda trubalar orqali suyuqlik taqsimlanganlik orqali aralashma hamda yuqoridan pastga beriladi.
Pastdan yuqoriga qarab CO₂ beriladi_. CO₂ – NH₃ porsial bosim tushiradi va karbonatni parchalanishi sodir bo‘ladi, so‘ng bir vaqtda NH₃ ajraladi. Jarayon issiqlik yutilishi bilan boradi.
Skrupperga Yu B, J -505 dan 1,6- 2,06 MPa bosimda bug‘ beriladi.
Karbamid suyuqlanmasi E -201 ning pastki qismidan chiqib, drossel klaponidan 0,25 - 0,35 MPa bosimgacha droselanib, C - 303 rektifikatsiya kolonnasiga beriladi.
Stripper yuqorisidan chiqqan dissitilyasion gazlar YU.B E-202 kondensatorining yuqori qismiga beriladi. Kondensatorga injektor YU, BU‑201 orqali karbomat eritmasi YU B skruber E– 203 dan toza suyuq NH₃ va R-201 kolonnadan gaz miqdorda eritma birgalikda beriladi.
Skrupper va injektordan kelgan eritma va gazlar kondesator yuqori qismida ajralishadi.
167-174⁰C va 13,4-14,4 MPa bosimda quyidagi reaksiya ketadi.

2NH₃ + CO₂  NH₄COONH₂ + Q (6.2.3)

Jarayonda ajralgan issiqlikdan past bosimli bug‘ olishda foydalaniladi. Separator 4-201 normal rejimda ishlaganda, u erda avtomatik ravishda shunday bosim ushlab turiladiki, bunda CO₂ va NH₃ ni bir qismi kondensatsiya qilinadi.
NH₄ COONH₂ (NH₂)₂ CO+H₂O – Q (6.2.3)
Kondensator E-202 da hosil bo‘lgan karbomat va NH₃, CO_{2 ,} inert gazlar aralashmasi bilan birgalikda sintez kalonna pastki qismidan beriladi.
Reaktorda 167-183⁰C da reaktor balandligi bo‘yicha karbamid hosil bo‘ladi.Bu yerda bosim 13,4-14,4 MPa bo’ladi.
NH₃ : CO₂ mol nisbati 2,8-2,9:1 suyuqlanmani reaktorda bo‘lish vaqti 1 soat CO₂ ni karbamidga aylanish darajasi 57%.
Sintez kalonnadan chiqqan gaz faza (tarkibida NH₃ ) skrubber YU,B E-203 ga boradi. Bu erda bir qism ammiak va CO₂ reaksiyasi usulidan berilayotgan ugleammoniy tuzlari eritmasida kondensator YU, B E-202 ga beriladi.
Retsirkulyasiya
Skrupper E-201 dan chiqqan karbamid suyuqlanmasi klapon LEUR 2503 da 0,2 5- 0,35 MPa bosimgacha drosellanib C - 303 rektifikatsiya kolonnasiga beriladi.
Drosellanganda harorat 160-175⁰C dan 102-105⁰C tushadi. Bir qismi karbamat NH₃ va CO₂ ga ajraladi. Rektifikatsiya kolonnasida E-302 isitgich, C-303 seperator va C- 303 modda amlashinuvchi apparatlar joylashgan.
Modda almashinuvchi aparat yuqori qismi nasadkalar (palla nasadkasi) bilan to‘ldiriladi.
Rektifikatsiya kalonnasida suyuqlik-gaz aralashmasi forsunka orqali nasadkalar orasida keng taqsimlanadi va pastga oqadi.
Pastdan yuqoriga qarab isitgich E-303 da karbamat parchalanishidan hosil bo‘lgan gaz oqadi.
Nasadka yuzasida qarama-qarshi oqimlar o‘rtasida modda almashishish jarayoni yuz beradi.Nasadkadan o‘tgan karbomat eritmasi isitgich E-302 ga tushadi va 84 MPa bug‘ yordamida 135⁰C gacha isiydi.
Isitgich E-302 da karbamatni NH₃ va CO₂ ga ajralishi sodir bo‘ladi.
Karbamat E-302 dan separator S-303 ga boradi va bu erda gaz faza; NH_3, CO₂ suv bug‘lari va inert gazlar karbamit eritmasidan olinadi.
Karbamid eritmasi rektifikasion kolonnani S-303 separatorida vakuum bug‘latgich S-304 ga beriladi.
Bosim – 44 – 56 Kpa; Harorat – 90 - 98⁰C;
Bu yerda bosim pasayganligi sababli qolgan karbomat to‘lig‘icha NH_3, CO₂ va suv bug‘iga parchalanadi.
Vakuum bug‘latgich S-304 dan keyin karbamid eritmasi V-302 karbamid yig‘gichga keladi. Yig‘gich holatda bo‘lib, 2 qismga ajratilgan. Gidrozatvor hajmi 14m³, Karbamid yig‘gich hajmi-166m²,

Bug‘latish

Karbamid yig‘gich V-302 dan 70-72% li karbamid eritmasi 90-98^OC haroratda R-303 A,V nasoslari E-401 bug‘latgichiga keladi. I bosqich E-401 bug‘latgichi vertikal issiqlik almashinish apparati S-401 sokli bug‘ seperatori bilan qo‘shilgan.
II bosqich bug‘latishda 175-130⁰C da bosim 30-32 KPa (abs) da (300-400) mm, sm, ust, da 90-95% gacha bug‘latiladi.
Separator S-401 dan karbamid eritmasi borametr truba “utka” orqali II-bosqich bug‘latish E-402 bug‘latgichi trubkalari orasiga kiradi.Bu yerda karbamid eritsasi 135-140⁰C va abs bosim 2-4 KPa da 99,8%gacha bug‘latiladi va donadorlash minorasiga jo‘natiladi.
Donadorlash (Granulyasiya) Karbamid suyuqlanmasi KFS qo‘shimchasi bilan birgalikda bug‘latish usulidan 155-140⁰C va 99,9 % kam bo‘lmasligi kerak.
Napor bokdan suyuqlanma S-667 filtrlarida mexanik qo‘shimchalardan mexanik qo‘shimchalardan tozalanib, granulyator G- 602 ga beriladi.Granulyatorda k-664 ventilyator orqali pastdan havo berilib, granulya S- 665 ga tushadi. Bu yerdan tayyor mahsulot omborga ketadi. II bosqich S- 402 bug‘latish apparatidan chiqayotgan karbamid V- 666 KFS idishdan sochiluvchanligini ta’minlash uchun KFS qo‘shiladi. Granulyator protsessida hosil bo‘lgan NH₃ va CO₂, inert gazlar tozalash idishlariga tushadi. Suvda aralashib ammiakli suv bo‘lib V-350 yilgacha beriladi.Absorbsiya jarayoni Sintezdan chiqayotgan gazlar C-701 absorberga beriladi. Bosim 6-8 kg/sm². gazlar absorberga svuga yuttirilib, u yerdan C-304 abgaz skrubberga beriladi.