Тоҳир Маликов

Davlat tomonidan tartibga solinish darajasiga 
 qarab xarajatlar ikkiga bo‘linadi
 
me’yorlashtiriladigan 
xarajatlar
me’yorlashtirilmaydigan 
xarajatlar
Xarajatlarning bunday bo‘linishi, odatda, 
soliqqa tortish sohasida tegishli qaror 
qabul qilinayotgan paytda qo‘llaniladi

---

152 
XYuSdagi yo‘qotishlarning barcha ko‘rinishlarini 
qisqartirish, chiqindilar, ikkilamchi materiallar va 
energiya resurslaridan, yo‘lovchi mahsulotlardan va 
h.k.lardan foydalanish 
Chiqimlarni kamaytirishning
asosiy yo‘llari 
 
resurslarni tejaydigan ishlab 
chiqarish innovatsion 
texnologiyalarni qo‘llash
mehnat 
unumdorligini 
oshirish
ishlab chiqarishni 
tashkil qilish va boshqarish 
sifatini yaxshilash
kadrlarning 
malakaviy 
darajasini 
oshirish
XYuS taraqqiyotining 
strategik maqsadlarini 
asoslash va qabul
qilingan strategiyani
aniq ijro
etish
XYuSni boshqarish tex-
nikasi va texnologiyasini 
takomillashtirish, qabul 
qilingan boshqaruv 
qarorlarining asos-
langanligini ta’minlash
xomashyo va material xara-
jatlarining salmog’ini 
pasaytirish, ta’minlovchi 
xizmatlarning uzluksiz 
ishlashiga erishish
marketing xizmatining 
samarali ishlashi, XYuS 
ning marketing 
strategiyasini ishlab chiqish 
va amalga oshirish

---

153 
5.1. Foyda, uni shakllantirish va undan foydalanish 
sug‘urta qoplamalari, xoldinglar, assotsiatsi-
yalar yoki boshqa tarmoq tuzilmalaridan kelib 
tushadigan moliyaviy resurslar kiradi 
XYuSning 
barcha 
moliyaviy 
resurslari
o‘z mablag‘lari hisobidan, moliya va kredit 
bozorlaridan jalb qilinadigan resurslar hiso-
bidan, uzoq muddatli, qisqa muddatli kredit-
lashtirish va kreditorlik qarzlaridan iborat 
bo’lgan qarz mablag’lari ko’rinishidagi re-
surslardan tashkil topadi
XYuSning 
o‘z 
mablag‘lari
mahsulotni realizatsiya qilishdan olingan tu-
shum, moliyaviy operatsiyalardan keladigan 
daromadlar, investitsion faoliyatdan olingan 
daromadlar, boshqa daromadlar sobidan 
shakllanadi
XYuSning
o‘z faoliyati 
hisobidan 
pullarning 
kelib tushishi
amortizatsiya ajratmalari, chiqib ketgan mol-
mulkni sotish, maqsadli tushilmalar, qurilish-
da ichki resurslarni mobilizatsiya qilish, 
XYuS ishtirokchilarining a’zolik va boshqa 
badallarining kelib tushishi hisobidan ham 
amalga oshirilishi mumkin
Moliyaviy 
bozordan jalb 
qilinadigan 
resurslar
aksiya, obligatsiya va boshqa qimmatli qo-
g’ozlarning emissiyasi hamda sotilishi na-
tijasida, 
shuningdek, kreditlar 
hisobidan 
shakllanadi 
Qayta 
taqsimlash 
tartibida 
olinadigan 
tushumlarga

---

154 
Investi- 
tsion 
faoliyatdan 
resurslar
XYuS ga qimmatli qog‘ozlar, boshqa XYuS 
larga hissali ishtirok etishdan va h.k. lardan 
olinadigan dividendlar va foizlar ko‘rinishida 
kelib tushadi
XYuS, firma, korporatsiyalar va boshqa 
xo‘jalik yurituvchi subyektlar ishlab chiqa-
rish-xo‘jalik faoliyatining umum-lashtiril-
gan tarzda baholovchi ko’rsatkich, daro-
madning mahsulotni ishlab chiqarish va 
realizatsiya qilish bilan bog’liq bo’lgan bar-
cha xarajatlar ustidan oshgan qismi tushu-
niladi.
XYuSning 
xarajatlari
yuqoridagi barcha manbalar hisobidan amal-
ga oshiriladi
Tuziladigan 
moliyaviy 
rejada
XYuS ning daromadlari va xarajatlari, uning 
budjet va byudjetdan tashqari fondlar bilan 
o‘zaro aloqalari choraklarga bo‘lingan tarzda 
tegishli yil uchun o‘z aksini topadi
Moliyaviy reja
XYuS moliyaviy faoliyatining tashkil qilini-
shi va uning natijasi hisoblangan foydani aks 
ettiruvchi asosiy hujjat bo‘lib xizmat qiladi
Amaliyotda
hamma vaqt ham foydaning mazmun-mo-
hiyati bir xil tarzda ifodalamaydi
Odatda,
foyda
deganda

---

155 
Foydaning ma’no-mazmunini aniqlashga bo‘lgan 
yondashuvning turlicha ekanligidan kompaniyalar 
tomonidan taqdim etiladigan hisobot ma’lumotlarining 
standart paketlariga qarab turib, uning miqdori 
to‘g‘risida aniq bir fikrni aytishning hamma vaqt ham 
iloji yo‘q