Tojiboyev abdulhamidning yuridik psixologiya fanidan «sud muhokamasining psixologik asoslari»

XOLLAND METODIKASI.

Ushbu metodika xodimlarning o`z kasbiga bo`lgan qiziqishlari, qobilyatlarini aniqlashga mo`ljallangan bo`lib, xodimlarning psixologik kasbiy xususiyatlarini proforientatsion yo`nalishda ko`nikma va malakalarini shakllantirishga qaratilgan. Bu metodikani men Farg’ona tuman ma’muriy hodimlari o’rtasida o`tkazdim.

Ushbu jadvalda Xolland metodikasi bo`yicha natijalari tahlili ko`rsatilgan.

Tiplar	Sinaluvchilar	Foizi
Realistik tip	4 ta sinaluvchi	16%
Aqliy tip	6 ta sinaluvchi	24%
Ijtimoiy tip	8 ta sinaluvchi	32%
Konventsial (shartli) tip	2 ta sinaluvchi	8%
Tadbirkor tip	3 ta sinaluvchi	12%
Artistik tip	2 ta sinaluvchi	8%
	Jami 25 ta o`quvchi	100%

Ushbu jadvalda xodimlarning kasbiy qiziqishlarini aniqlash bo`yicha tahlil natijalari ishlab chiqildi. Unga ko`ra 4 ta xodim realistik tip, 6 ta xodim aqliy tip, 8 ta xodim ijtimoiy tip, 2 ta xodim konventsial tip, 3 ta xodim tadbirkor tip, 2 ta xodim artistik tip ekanligi aniqlandi.

XULOSA
Xulosa qilib shuni aytish joizki, har qanday kasbiy faoliyat insonga muayyan talablar qo`yadi hamda uning shaxsi va butun turmush tarzida o`ziga xos iz qoldiradi. Sudyalarni kasbiy faoliyat samaradorligini va adolatli bo’lishini belgilab beruvchi qanday shaxsiy xislatlarga ega bo`lishi lozimligini aniqlash uchun ushbu faoliyatning o`zini psixologik jihatdan tahlil qilish, uning o`ziga xos jihatlarini aniqlash, tarkibiy tuzilishini ochib berish zarur. Kasbiy faoliyatning qonuniyatlarini aniqlash uni nafaqat o`rganishga, balki takomillashtirishga ham qaratilgan tashkiliy tadbirlar tizimini ishlab chiqishga imkon beradi.
Sud idorasi xodimlarini psixologik jihatdan tayyorlashdan ko`zlangan maqsad ularda xizmat faoliyatining har qanday murakkab sharoitlarida kasbiy jihatdan to`g`ri, aniq, yuqori ishchanlik bilan harakatlanish ko`nikmalarini shakllantirishdan iborat.
Sud idoralari xodimlarining shaxsiy, birinchi navbatda, kasbiy jihatdan muhim xislatlariga alohida talablar qo`yiladi. Ushbu faoliyat xodimlarda hissiy-irodaviy barqarorlikni, stress holatlarini vujudga keltiruvchi omillar ta’siriga qarshi psixologik immunitet shakllantirishni talab etadi. Sud idoralari xodimlarining faoliyati jamiyatda mavjud bo`lgan barcha kasblardan, birinchidan, davlat tomonidan qat’iy belgilab berilgan qonunlar, buyruqlar, nizom va yo`riqnomalar asosida ish ko`rishi; ikkinchidan, bevosita jinoyatchilar dunyosi bilan ishlashi; uchinchidan, hayotining doimo xavf-xatar ostida o`lishi; to`rtinchidan, davlat hokimiyatining vakili sifatida ish ko`rishi bilan ajralib turadi. Sud idoralari xodimlarining kasbiy faoliyatida diqqatning asosiy xususiyatlari (taqsimlanishi, tarqoqligi, barqarorligi, tezo`rin almashishi) ham o`zisha xos ahamiyat kasb etishi, ya’ni sodir bo`lgan voqea-hodisalarning zarur tomonlarini o`rganish va aniqlik kiritishda, jinoyatchi shaxsning psixik holatini kuzatishda qo`l kelishini anglab yetish lozim.


TAVSIYA
Sud idoralari faoliyatini takomillashtirishning asosiy yo`nalishlaridan biri xodimlarni psixologik jihatdan tayyorlashdir.
Psixologik tayyorgarlikning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
– xodimlarning sud idoralari uchun tipik bo`lgan stress omillar va ularning ta’siriga psixologik chidamliligini oshirish;
– xodimlarda psixologik xislatlarni rivojlantirish, har qanday vazifani operativ xizmat faoliyatining turli murakkab va xavfli sharoitlarida ham muvaffaqiyatli bajarishlariga yordam beruvchi uquv va ko`nikmalarning o`ziga xos jihatlarini shakllantirish. Psixologik tayyorgarlik xodimlar kasb mahoratining tarkibiy qismidir. U xodimning shakllangan va rivojlangan psixologik xususiyatlari majmui bo`lib, operativ xizmat faoliyatining o`ziga xos va muhim psixologik xususiyatlariga javob beradi va uni amalga oshirishning zarur shart-sharoitlaridan biri hisoblanadi. Psixologik tayyorgarlik xodimning kasb mahoratini keskin oshiradi.
Ilmiy tadqiqotlar va mavjud ijobiy tajriba professional ta’lim tizimiga psixologik tayyorgarlikni maqsadga yo`nalgan tarzda oshirib borishning maxsus vazifalari, shakl va usullarini kiritish zarurligini ko`rsatmoqda.
Bugungi kunda psixologik tayyorgarlik – ichki ishlar organlari kasb tayyorgarligining muhim tarkibiy qismidir. «Shaxsiy tarkib sifati uning kasbiy mahorati darajasi, axloqiy-ruhiy darajasi, jismoniy tayyorgarligi va intizomi bilan belgilanadi».
Sud idoralari xodimlarining psixologik tayyorgarligi xodimlarga operativ xizmat vazifalarini muvaffaqiyatli va samarali bajarish uchun zarur bo`lgan sifatlarni shakllantirish, rivojlantirish va faollashtirish bo`yicha maxsus tashkil etilgan maqsadga muvofiq ta’sir ko`rsatish jarayonidir. Psixologik tayyorgarlik xizmat faoliyatining xususiyatlariga bog`liq. Shunga ko`ra, psixologik tayyorgarlikning mazmuni aniq ifodalangan kasbiy yo`nalishga ega bo`lmog`i lozim. Xodimlar psixologik tayyorgarligining mazmuniga quyidagilarni kiritish mumkin:

• 
  jinoyatchilikka qarshi kurashga psixologik jihatdan tayyor bo`lish xislatlarini shakllantirish; maxsus operativ xizmat faoliyatining turli jihatlariga psixologik yo`nalganlikni rivojlantirish;
  
• 
  kasbiy jihatdan muhim bo`lgan bilish xislatlarini shakllantirish va rivojlantirish;
  
• 
  turli toifadagi fuqarolar bilan psixologik aloqa o`rnatish uquv va ko`nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish;
  
• 
  operativ xizmat faoliyatining turli vaziyatlarida rolga kirishish ko`nikmalarini ta’minlash;
  
• 
  fuqarolar bilan muloqotga kirishning murakkab, nizoli vaziyatlarida ta’sir etishning psixologik-pedagogik usullarini qo`llash mahoratini shakllantirish;
  
• 
  operativ xizmat faoliyatining og`ir vaziyatlarida o`zini tuta olish va psixologik barqarorlikni ta’minlash;
  
• 
  shaxsning ijobiy hissiy-irodaviy xislatlarini rivojlantirish, xodimlarga o`zini tutish va boshqarish usullarini o`rgatish;
  
• 
  irodaviy faollikni va irodaviy harakat ko`nikmalarini shakllantirish;
  

ishdagi ruhiy zo`riqishlarga tayyorlanish.
Yuqoridagi tavsiyalardan kelib chiqqanimiz xolida quyidagi tavsiyalar berishni lozim deb topdim.