Toksikologiya asoslari doc

Zaharlovchi moddalar qo’llanilgan zararlanish o’choqlarinnng tibbiy-
taktik tavsifi 
 
 
Kimyoviy 
zararlannsh 
o’chog`ining 
xillari 
Zaharlovchi 
moddalar 
Zaharlovchi 
moddalarning 
organizmga 
kirish yo’llari 
Zararlanish 
o’chog`ida 
sanitar 
yo’qolishlar
hosil 
bo’lish
davomiyligi 
Zaharlovchi 
moddaning 
o’ldiradigan 
miqdori 
bilan 
zaharlanganda 
ulardan 
o’lishning 
ehtimol vaqti 
Zararlanish 
o’chog`ida 
zararlanish 
havfining 
saqlanib qolish
vaqti 
CHidamli tez ta`sir 
qiladigan zaharlovchi 
moddalar hosil qilgan 
zararlanish o’chog`i 
Zarin, zoman, 
V-gazlari, CS 
Zarin, zoman 
Nafas yo’llari 
Teri orqali 
5-15 daqiqa 
20-40 daqiqa 
5-30 daqiqa 
30-60 daqiqa 
Soatlar, 
sutkalar 
CHidamsiz tez ta`sir 
qiladigan zaharlovchi 
moddalar hosil qilgan 
TSianid kislota, 
xlortsian 
Nafas yo’llari 
Nafas yo’llari 
1-5 daqiqa 
1-30 daqiqa 
5-60 daqiqa 
Bir 
soatdan 
kam 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

38 
zararlanish o’chog`i 
Xloratsetofenon 
Bir 
soatdan 
kam 
CHidamli sekin ta`sir 
qiladigan zaharlovchi 
moddalar hosil qilgan 
zararlanish o’chog`i 
V-gazlari, iprit 
Teri orqali 
Nafas yo’llari 
1-30 soat 
(V-gazlari) – 
30-60 daqiqa 
(iprit) – 12-48 
soat 
Soatlar, 
sutkalar 
CHidamsiz 
sekin 
ta`sir 
qiladigan 
zaharlovchi moddalar 
hosil 
qilgan 
zararlanish o’chog`i 
BZ, fosgen, 
difosgen 
Nafas yo’llari 
1-6 soat 
Bir 
soatdan 
kam 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

39 
6- BOB 
FOSFOORGANIK ZAHARLOVCHI MODDALARNING
ORGANIZMDA TAQSIMLANISHI, O’ZGARISHI VA CHIQISH YO’LLARI 
 Hozirgi vaqtda fosfororganik birikmalarning 12 mingdan ortig`i sintez 
qilingan, bu moddalar qishloq xo’jaligida va sanoatda keng ko’lamda qo’llaniladi. 
Masalan, qishloq xo’jaligida insektitsid va akritsidlar sifatida metafos, metilnitrofos, 
karbofos, tsidal, bosqichlon, sayfos, intration va boshqalar ishlatib kelinmoqda. 
Sanoatda rudalarni flotatsiyalashda, polimerizatsiyalashda, plastifikatorlar ishlab 
chiqarishda, yonmaydigan plastmassalar ishlab chiqarishda va boshqa sohalarda keng 
qo’llaniladi. 
Fosfororganik birikmalarning hosilalari tibbiyotda dori-darmon sifatida 
glaukoma, miasteniyalar , ichak atoniyasi , tuberkulez(sil), nerv-psixik va boshqa 
kasalliklarni davolashda ham ishlatiladi. 
Organizmga tushish yo’llari.
Zaharlovchi moddalar organizmga teri va shilliq pardalar orqali tushganda 
zararlanishning klinik belgilari bir necha vaqtdan keyin paydo bo’ladi, agar yarali 
yuzalarga tushgan bo’lsa, unda zaharlovchi moddaning tez so’rilishi natijasida 
zararlanishning klinik belgilari tezda rivojlanadi. Teriga tushgan zaharlovchi 
moddalar lipidlar va yog`larda yaxshi eriganligi tufayli teri ostida ko’p vaqtgacha 
saqlanib qoladi va buning natijasida zararlanish asta- sekinlik bilan rivojlanadi va 
uzoq. 
muddatga 
cho’zilib 
ketadi. 
Agar 
zaharlovchi 
moddaning 
yuqori 
kontsentratsiyasi ta`sir etsa, ko’plab o’lim hodisalari sodir bo’ladi. 
Zaharlovchi moddaning suyuq-tomchi holida kuzga tushishi juda ham havfli 
xisoblanadi, chunki kuzga tushgan zaharlovchi moddalar shilliq pardalar orqali juda 
tezlik bilan organizmga so’riladi. Bunda zaharlovchi moddaning o’rta darajadagi 
kontsentratsiyasi ham o’limga olib keladi. Kuzga zaharlovchi modda tushganda o’sha 
zahotiyoq yuvib tashlash kerak ,aks holda buning xech qanday foydasi bo’lmaydi. 
Hazm, yo’llari orqali zararlanish sodir bo’lganda zaharlovchi moddalar faqat 
zaharlangan suv yoki oziq-ovqatlar iste`mol qilinganda sodir bo’ladi. Klinik belgilari 
bir daqiqadan yoki bir necha soatdan so’ng paydo bo’ladi. 
Zaharli miqdorlari. Fosfororganik zaharlovchi moddalar juda kuchli zaharlilik 
va tezda o’lim chaqiruvchi xususiyatga ega. YUqorida ko’rsatib o’tilganidek bu 
moddalarning kishiga ta`siri ularning havodagi kontsentratsiyasiga, miqdoriga, ta`sir 
qilish vaqtiga, organizmga tushish yo’llariga va himoya vositalarini o’z vaqtida 
ishlatishga bog`liq bo’ladi  
Fosfororganik 
zaharlovchi 
moddalarning 
havodagi 
juda 
ham 
oz 
kontsentratsiyasi (0,0001—0,001 mg/l) bilan uzoq muddatda nafas olinsa og`ir 
zararlanishga olib keladi. Masalan, zarinning havodagi 0,001 mg/l qontsen- 
tratsiyasidan 15 daqiqa nafas olinsa og`ir zararlanish mumkin. CHet el
mutaxassislarining ma`lumotlariga qaraganda 1 m
2
maydonda zaharlovchi 
moddaning 0,1—0,2 g kontsentratsiyasi hosil qilinsa, ushbu atmosfera kishilarning 
o’limiga sabab bo’ladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

40