Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

194
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
uni buzganni tergov qilish va aybdorni yuridik javobgarlikka tortish bilan 
ta’minlanadi.
Shunday qilib, huquqning qo‘riqlovchi funksiyasi – huquqning bevosita 
amal qilishi bo‘lsa, davlatning huquqni muhofaza etish faoliyati huquq 
talablariga rioya qilishning moddiy kafolatidir. Bunda maxsus organlar 
(IIV organlari, prokuratura, sud)ning huquqni qo‘riqlashga qaratilgan faoliyati 
namoyon bo‘ladi. Bundan tashqari, eng muhimi, huquqning qo‘riqlovchi 
funksiyasi ijtimoiy munosabatlarni himoyalashga yo‘naltirilgandir.

---

195
X bob.
 Huquqning 
shakli (manbai)
Demokratiya sharoitida xalqning iroda-
si davlat amri darajasiga ko‘tarilishi, umum-
majburiy qoidaga aylanishi, belgilangan 
shaklda o‘rnatilishi va mustahkamlanishi 
lozim. Yuridik adabiyotda huquqiy normani o‘rnatish va ifoda etish shakli, 
odatda, huquqning manbayi eng umumiy ma’noda huquqning ifoda etilish 
shakli hisoblanadi. Biroq, «huquqning manbayi» va «huquqning shakli» degan 
iboralarga hamma olimlar ham aynan bir ma’noni beruvchi sinonim so‘zlar deb 
qaramaydilar.
Bir guruh olimlarning fikricha, huquqning manbayi deganda, huquqning 
ifodalanish shaklini emas, balki uning vujudga kelishi uchun asos bo‘lib xizmat 
qiluvchi moddiy manbani, iqtisodiy tuzumni, moddiy ne’matlar ishlab chiqarish 
usulini tushunish kerak
1
. Falsafiy ma’noda, gnoseologik nuqtayi nazardan bu 
fikr to‘g‘ri. Chunki ustqurma hodisalari, mafkuraviy va ma’naviy hayot voqe-
liklari pirovardida o‘z ibtidosini, manbayini iqtisodiyotda topadi. Bu xulosani 
huquqqa nisbatan ham berish mumkin. Biroq, huquqni vujudga keltiruvchi 
moddiy manba sifatida davlatni, davlat hokimiyatini; uning yuridik manbayi 
sifatida esa – huquq ijodkorlik faoliyatini, qonunchilik jarayonini tan oluvchi 
olimlar ham bor
2
. 
Ikkinchi guruh olimlar «huquqning manbayi» va «huquqning shakli» 
iboralari o‘rtasida hech qanday farq ko‘rmaydilar, ularni aynan bir ma’noda, 
sinonim sifatida qo‘llayveradilar
3
. Ayniqsa, huquqning muayyan tarmoqlari 
bo‘yicha mutaxassislar «huquqning manbayi» degan iborani, hech ikkilanmas-
dan, huquqiy qoidalarni bayon etuvchi normativ-huquqiy hujjatlarni anglatish 
uchun ishlatadilar.
1 
Qarang: Кечекьян С.Ф. О понятии источника права. «Ученые записки МГУ», вып 16, кн.11.
– М., 1946. – 3–4-betlar.
2 
Александров Н.Г. Понятие источника права. В кн.: «Учен.зап, ВИЮН, 1946, вып.8, – 
49–51-betlar; М.С. Страгович. Теория государства и права, – М., 1940. – 173-bet.
3
Фаткуллин Ф.Н. Проблемы теории государства и права. – Изд. Казан. Ун-та, 1987. – 
189–192-betlar.