Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

212
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
kishiga ham savobi yetib turadi. Va kimki bir yomon yo‘lga birinchi bo‘lib 
yursa, uning gunohi o‘sha boshlagan kishiga bo‘ladi. Aynan shu yo‘lga undan 
so‘ng to qiyomatgacha kim yursa, yurganga qancha gunoh bo‘lsa, birinchi 
bo‘lib boshlagan kishiga ham shuncha gunoh yetib turadi».
Sunnatning shar’iy istilohiy ma’nosi – janobi Rasulullohning (s.a.v.) 
aytgan so‘zlari, qilgan ishlari hamda taqrirlaridir (u zotning huzurlarida birov 
biror so‘z aytsa yo biror ish qilsa, u so‘z yo ishga Payg‘ambar (s.a.v.) e’tiroz 
bildirmagan bo‘lsalar, buni taqrir deyiladi va u ham sunnat hisoblanadi).
Sunnatda kelgan hukmlar darajasiga ko‘ra Qur’on hukmlaridan keyin 
turadi. Bu normalarga bo‘ysunish, ularga amal qilish musulmonlar 
uchun majburiydir. Sunnat uch xil bo‘ladi: 
birinchisi, sunnati qavliy (aytil-
gan so‘z); 
ikkinchisi, sunnati fe’liy (qilingan ish); uchinchisi, sunnati taqririy 
(payg‘ambar (s.a.v)ning e’tiroziga uchramagan so‘z yoki ish)
1
.
Qur’on oyatlarining bir qanchasida Payg‘ambarga itoat etishga 
buyurilgan. Payg‘ambarga itoat etish Allohga itoatdir deb ko‘rsatilgan. Oli-
Imron surasining 32-oyatida: «Ey Muhammad, Allohga va uning rasuliga 
itoat qilinglar, deb ayting». Niso surasining 80-oyatida esa: «Kimiki Alloh-
ning rasuliga itoat qilsa, Allohga itoat qilibdur», deyilgan. Yoki «Agar 
Alloh va uning payg‘ambari biror mo‘min yo mo‘minaga biror ish yuzasidan 
hukm chiqargan bo‘lsa, u hukmni ijro etish yo etmaslik to‘g‘risida ularda 
hech qanday ixtiyor yo‘qdir» (ya’ni hukmni bajarishlari shart) (Ahzob surasi, 
36-oyat)». Hashr surasining 7-oyatida esa, bunday deyiladi: «Sizlarga nima 
narsaniki payg‘ambar keltirsa, uni qabul qilinglar. Sizlarni nima narsadan 
qaytarsa, undan qaytinglar».
Qur’oni Karimda insonlarga bir qancha hukmlar berilgan, lekin ularni 
qay tartibda bajarish, miqdori va boshqalar ko‘rsatilmagan. Shu holda uning bu 
qismini sunnat ko‘rsatib beradi. Masalan, «Namoz o‘qinglar va zakot beringlar» 
(Baqara surasi, 110-oyat); «Sizlarga ro‘za farz qilindi» (Baqara surasi, 183-oyat); 
«Alloh savdoni halol qildi va riboni (pulni foydaga qo‘yishni) harom qildi» 
(Baqara surasi, 275-oyat). Lekin ushbu oyatlarda qaysi kayfiyatda, qanday qilib 
namoz o‘qish, zakotni qanday moldan, qachon va qay miqdorda berish, ro‘zani 
qay tartibda ijro qilish, savdoning halol va harom turlari, riboning turlari 
ahkomlari yo‘q. Bularning hammasini Payg‘ambar (s.a.v.) bayon qilganlar va 
ko‘rsatib berganlar.
Shunday qilib, sunnat orqali kelgan hukmlar, yo Qur’on hukmlarini tas-
diqlagan, yoki uning hukmlarini tafsir qilib bergan yoxud Qur’onda belgilan-
magan hukmlarni o‘rnatgan.
1 
Аbdulvahhob Хallof. Usulul fiqh (islom qonunshunosligi asoslari). Birinchi, ikkinchi qismlar. – T.: 
1997. – 36-betlar.

---