Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

23
I bob.
 Davlat va huquq 
nazariyasining prеdmеti va mеtodi
Masalan, «ikki tasdiq fikrdan uchinchi yangi tasdiq fikr (xulosa) chiqa-
di». «Hosil qilingan yangi mulohaza dastlabki mulohazalardan umumiyroq 
bo‘lmaydi». Mantiq sillogizmlarining eng oddiylaridan birini davlat masalasiga 
qo‘llab, xulosa chiqarib ko‘raylik:
a) demokratik davlatlarda vakillik hokimiyat idoralari saylov asosida 
shakllantiriladi;
b) O‘zbekiston Respublikasida davlat vakillik idoralari saylov asosida 
shakllantiriladi;
v) demak, O‘zbekiston Respublikasi demokratik davlatdir. 
Bunday tarzda chiqarilgan xulosa mantiqiy jihatdan ziddiyatsizdir.
Tarixiy metod – davlat va huquqni tarixiy rivojlanish shart-sharoitlariga 
bog‘lab o‘rganish usuli bo‘lib, unda davlat va huquqning tavsifi va rivojlanish 
bosqichlari tarixiy xronolologik izchillikda, ketma-ketlikda o‘rganiladi.
Ushbu o‘rinda davlat va huquqning tarixan vujudga kelish sabablari va 
shart-sharoitlarini aniqlash, ularning tarixiy taraqqiyot bosqichlarida rivojlani-
shi, o‘zgarishi va shakllanishiga ta’sir etgan omillarni ko‘rsatib berish, shu 
asosda davlat va huquqning bugungi holatiga baho berish hamda istiqboldagi 
evolyutsiyasini bashorat qilish muhim ahamiyat kasb etadi.
Tarixiy metod vositasida davlat – huquqiy hodisalarga ikki nuqtayi 
nazardan yondashish mumkin: 
birinchidan, bu hodisalarning «vaqt o‘lchovida 
harakatlanish, o‘zgarish jarayoni»ni kuzatish, 
ikkinchidan, bu jarayonni 
«nazariy jihatdan anglash». Tarixiy yondashuv asosida tahlil yuritish umu-
man abstrakt davlat va huquqni emas, balki konkret, aniq muayyan davlat 
va huquqning paydo bo‘lishi, rivojlanishi va mohiyatini, tabiatini o‘rganish 
imkoniyatini beradi.
Va nihoyat, davlat va huquqning nazariy jihatlarini tarixiy voqealar ham-
da faktlar bilan bog‘lab o‘rganish puxta bilim olish garovidir. Davlat va huquq 
haqidagi turli-tuman fikrlar ichida o‘ralashib qolmaslik uchun ularning asosiy 
tarixiy bog‘lanishlarini unutmaslik lozim. Shu bois har bir masalaga tarixdagi 
ma’lum hodisa qanday paydo bo‘lganligi, bu hodisa o‘z rivojlanishida qanday 
asosiy bosqichlardan o‘tganligi nuqtayi nazaridan qarab, bu hodisa hozirgi 
paytda qanday bo‘lib qolganligiga baho berish lozim. Bu metodologik talab 
davlat va huquq hodisalariga ham bevosita taalluqlidir.