Toshkent amaliy fanlar unvirsiteti

Vijiner shifri haqida

Foydalanuvchi kaliti deb nomlangan k=(k_0,k_1,k₂…k_n) kalitning oxirgi ketma ketligidan boshlaymiz va uzluksiz ketma ketlikkacha cho`zamiz, shunday qilib

К=(к₀к_1....... к_n ) к_j=к_{(j mod r)} 0<=j<∞ Shunday kalitga ega bo`lamiz. Masalan : r =∞ ва 15, 8,2,10,11,4,18.
Foydalanuvchi kalitida ishchi kalit davriy ketma ketlikka aylanadi. 15,8,2,10,11,4,18,15,8,2,10,11,4,18.
AniqlashV/6<sub>k</sub> Vijiner o`rniga qo`yish quyidagi formula bilan topiladi. V/6_k(х₀х₁ ….х_n-1)→(y₀y₁….y_n-1)=(x₀+к х₁+к .... х_n-1+к)
Shunday qilib


1) X dastlabki matn r ga fragmentga bo`linadi 2) Х<sub>i</sub>=(x<sub>i</sub> x<sub>i+2</sub>… x<sub>i+2(n-1)</sub>) 0<=i
3) x<sub>i</sub> dastlabki matnning I fragmenti с<sub>к</sub> Sezarning o`rniga qo`yish yordamida shifrlanadi.
4) Х<sub>i</sub>=(x<sub>i</sub> x<sub>i+2</sub>… x<sub>i+2(n-1)</sub>) →(у<sub>i</sub>у<sub>i+2</sub>…у<sub>i+2(n-1)</sub>) Vijiner o`rniga qo`yish sistemasi variant M=2 daVernam sistemasi deyiladi (1971-y) bu vaqtda
(х<sub>0</sub>х<sub>1</sub> ….х<sub>n-1</sub>) kalit qog`oz lentaga yoziladi.

Bodo kodini qo`llagan xolda G bitli simvolga o`giradi. Bodo dastlabki matnga (2-model bo`yicha) kalit qo`shiladi.

AT&T firmning eski teletaypini AQSH armiya aloqa korpusi sifatida qo`llardi. Bu teletayp Verkam qurilmasi va shifrlash asbobiga ega.

Maxfiylik nuqtai nazaridan K=(k₀k_1....... k_n ) oson esda saqlash uchun kalit sifatida so`z yoki fraza qo`llash keng fraza qo`llash keng tarqalgan.

Information sistemada axborot xavfsizligini ta`minlash uchun buni qo`llab bo`lmaydi, kalitlar xosil qilishda kalitlarning tasodifiy generatsiyasining dasturiy va optimal varianti ishlatiladi.
Masalan : Dastlabki matn НЕ_CЛЕДУЕМ_ВЫБИРАТЪ_НЕСЛУЧАЙНЫЙ_КЛЮЧ_
Vijiner o`rniga sistemasi yordamida matn xosil qilish (r=4). Kalit:ключ (Vijiner jadvalini qo`llagan xolda) ularga kalit qo`shamiz.
H+K=R E+L=P va …. Shifrlangan matn xosil qilamiz.
ЧРЕЗ ХРБИЙ ПЭЭШ ДМЭЖ КЕЩЦ ЧРОБ ЭБЮ ЧЭЖЦ ФЦЫИ Vijinerning shifrlash tizimi. Birinchi bo’lib Vijiner tizimi 1586-yilda
chop etilgan va u ko’p alfavitli tizimga nisbatan yuqoriroq o’rinda turadi. Bleza Vijinera o’zini XVI asrning frantsuz diplomati deb hisoblaydi. U kriptografiya tizimiga, ya’ni uning rivojlanishiga o’z hissasini qo’shgan. Vijiner tizimi TSezar shifrlash tizimiga qaraganda mukammalroq hisoblanib, unda kalit harfidan harfga almashtiriladi. Bunday ko’p alfavitli almashtirish shifrini shifrlash jadvali orqali ifodalash mumkin. Quyidagi jadvalda Vijinerning ingliz alfaviti uchun mos keluvchi jadval ko’rsatilgan.

Bu jadvaldan matnni shifrlash va uni ochish uchun ishlatiladi. Jadvalning ikkita kirishi bo’lib:

Yuqori qatordagi xarflardan kiruvchi ochiq yozuv uchun foydalaniladi.
CHap ustundan esa kalit harflaridan foydaniladi.

Misol uchun kalit ketma-ketligini r-deb olaylik, u holda kalit r-alfavitli r-satrdan iborat bo’ladi.

π=(π₀, π₁,…,π_r-1);

Vijinerning shifrlash tizimida ochiq matn x=(x₀,x₁,…,x_n-1) va shifrlangann matn y=(y₀,y₁,…,y_n-1) ko’rinishga ega. π=(π₀, π₁,…,π_r-1) kalit yordamida quyidagicha munosabatda bo’ladi.
x=(x₀,x₁,…,x_n-1) y= (y₀,y₁,…,y_n-1); (y₀,y₁,…,y_n-1)=(π₀(x₀),π₁(x₁),…,π_n-1(x_n-1));
Quyida Vijiner jadvali berilgan undan foydalanib biz berilgan kalit so`z yordamida axborotni shifrlaganimizda qanday kod kelib chiqishini hisoblab olishimiz mumkin va bundan tashqari shifrlangan ma`lumotni o`zimiz mustaqil programmasiz deshifrlashimiz mumkin. Ushbu jadavalda kalit so`z va matnni oson o`qib olish va tushunish imkoni mavjuddir.


Vijiner jadvali

Yuqoridagi ifodadan ma’lumki Vijiner jadvali orqali shifrlashda matnning (axborotning) har bir harfiga mos keluvchi kalitning har bir harfi orqali ularning ustun va satrlari kesishmasiga mos keluvchi harflar olinadi. Agar o’zbek – kiril alfaviti ishlatilsa, Vijiner matritsasi [36x36] o’lchamga ega bo’ladi. Masalan, Agar kalit sifatida so’zi tanlangan bo’lsa, shifrlash matritsasi beshta qatordan iborat bo’ladi.
ABVGDEYoJZIYKLMNOPRSTUFXTSCHSH’EYuYaO’QG’H_ KLMNOPRSTUFXTSCHSH’EYuYaO’QG’H_ABVGDEYoJZIY O’QG’H_ABVGDEYoJZIYKLMNOPRSTUFXTSCHSH’EYuYa ZIYKLMNOPRSTUFXTSCHSH’EYuYaO’QG’H_ABVGDEYoJ ABVGDEYoJZIYKLMNOPRSTUFXTSCHSH’EYuYaO’QG’H_

Misol. K= kaliti yordamida T= dastlabki

matni shifrlansin.

Ochiq matn Kalit SHifrlangan
matn
B A Y R A M _ K U N I K O’ Z A K O’ Z A K O’ Z
L O’ S R K Z J K O’ I R

_T1=LO’SR_KZJK_O’IR_*

Kalit ketma-ketligi
k k

x y=x k y k=x

Kiruvchi yozuv Shifrlangan yozuv Tiklangan yozuv

XULOSA

Internet texnologiyalarining yaratilish turli manbalardan tez va oson yo’l bilan axborot olish imkoniyatlarini hamma uchun - oddiy fuqarodan tortib yirik tashkilotlargacha misli ko’rilmagan darajada oshirib yubordi. Davlat muassasalari, fan-ta'lim muassasalari, tijorat korxonalari va alohida shaxslar axborotni elektron shaklda yaratib, saqlay boshladilar.

Bu muhit avvalgi fizikaviy saqlashga nisbatan katta qulayliklar tug’diradi: saqlash juda ixcham, uzatish esa bir onda yuz beradi va tarmoq orqali boy ma'lumotlar bazalariga murojaat qilish imkoniyatlari juda keng. Axborotdan samarali foydalanish imkoniyatlari axborot miqdorining tez ko’payishiga olib keldi. Biznes qator tijorat soxalarida bugun axborotni o’zining eng qimmatli mulki deb biladi. Bu albatta ommaviy axborot va hamma bilishi mumkin bo’lgan axborot haqida gap borganda o’ta ijobiy hodisa. Lekin pinhona (konfidensial) va maxfiy axborot oqimlari uchun Internet qulayliklari bilan bir qatorda yangi muammolar keltirib chiqardi. Internet muhitida axborot xavfsizligiga tahdid keskin oshdi.
Yuqorida yaratilgan Shifrlash – deshifrlash dasturi axborotni uzatish va qabul qilish ishlarida himoyalash maqsadida ishlatiladi.Ma’lumki hozirgi kunda ko’pgina sohalarda axborot eng qimmatli mulk hisoblanadi.Yaratilgan dastur bir oz bo’lsada yuborilayotgan matnli axborotni himoyalashga xizmat qiladi.Yuborilayotgan matnda albatta kalit ham joylashgan , lekin shifrlangan matnni faqat shifrlash usulini va kalitni bilganlargina ochish imkoniyatiga ega bo’ladi. Vijiner shifrining qulayligi bu bizga yuborilayotgan ma`lumotni o`rta holatdagi ishonchlilik bilan shifrlash mumkin. Ma`lumotlar bazasi, electron xujjatlar va boshqa maxfiy ma`lumotlarni shifrlash shifrlovchi va deshifrlovchi o`rtasida ma`limotlarni ishonchli yo`l orqali yetkazish imkonini beradi.

Bu dastur foydalanuvchilarga qulay va tushunarliligi hamda barcha hisoblashlar shifrlash va deshifrlashlar barchasi bir oynaga joylashtirilganligi bilan osonlik tug`diradi..

Vijiner shifrining kamchiligi – yuqori ishonchlilikni ta'minlash uchun aytarlicha uzun kalitlarning talab etilishi. Bitta harfdan iborat kalitla shifr Sezar shifri, chegaralanmagan qaytarilmaydigan kalitli shifr Vernam shifri sifatida ma'lum. Shifrlash uchun faqat harflardan foydalanish ya`ni raqamlarni shifrlab bo`lmaslik ham dastur kamchiligi hisoblnadi. Kalit so`zlar uzun 5ta harfdan kam bo`lmagan holda foydalanuvchini yodida tez saqlanmasligi mumkin hisoblanadi.
Ma`lumotlarni muxofazalash uslublarining amalga qo`llanilishi masalasi quyidagi o`zining muxim tomonlariga ega.
 Kriptografik algoritmlarning amalda qo`llanilishini ta`minlovchi vositalarni yaratish va ishlab chiqarish
 Yaratilgan yoki ishlab chiqarilgan vositalardan foydalanish uslublari.
Shifrlash va deshifrlash amallarining asbob uskunalari vositasida ta`minlanishimaxsus electron sxemalar asosida amalga oshiriladi va unda gammalashtirish uslubi yuqori darajadagi kriptobardoshlilikni ta`minlab nisbatan soddaroq amaliy qo`llanilish imkoniyatlariga ham ega. Gammalashtirishning asosini tashkil etuvchi tasodifiy bitlar ketma ketligini ishlab chiqaruvchi generator sifatida chiziqli va chiziqli bo`lmgan amallarni bajaruvchi qo`shish registrlaridan iborat foydalaniladi