Toshkent arxitektura qurilish instituti surayyo Adilovna Qodirova Nigora Xusanboyevna Mirzaahmedova

 
 
 
Frankfurt shahridagi Badiiy hunarmandchilik muzeyi, Germaniya, arxitektor 
R.Meyer, 1979-1984 
 
 

---

49 
Shaharsozlik yechimi. 
Muzey binolari uchun joylashuvning shaharsozlik vaziyatiga bog‘liq ravishda 
uchta asosiy turini ajratish mumkin: 
- park zonasida – orol ko‘rinishidagi erkin joylashuv; 
- qurilgan binolar rekonstruksiya qilinayotgan zonadagi joylashuv; 
- shaharning madaniy markazi tarkibidagi joylashuv. 
Muzey shahar tashqi muhitidan maksimal tarzda ajratilgan bo‘lib, yashil 
o‘simliklar bilan himoyalangan, havoni filtrlash va tozalash tizimi bilan jihozlangan 
bo‘lishi lozim. Muzey shahardagi imoratlar o‘rtasida joylashtirilsa, u holda uning 
uchastkasi aniq ajratilishi zarur. Muzey binosi orol ko‘rinishida joylashtirilganida, uning 
chegaralarini shartli ravishda ko‘rsatishga yo‘l qo‘yiladi. Muzey uchastkasiga yondosh 
shahar yoki park hududi ham, garchi, rasman muzeyga tegishli bo‘lmasada, agar 
muzeyning tashqi qiyofasiga mos tushsa va uzviyyaxlitlikni tashkil etadigan bo‘lsa, 
muzeyga taalluqli bo‘lishi mumkin. Muzey uchastkasi kelgusida muzey kengaytirilishi 
uchun imkoniyat berishi lozim. Muzey uchastkasining maydoni kolleksiyalar o‘lchami 
va turiga bog‘liq tarzda belgilanadi. Muzey uchastkasi quyidagi funksional zonalarga 
bo‘linadi: kirish, ekspozitsiya, rekreatsiya, xo‘jalik. Barcha zonalar, ayniqsa, birinchi 
uchta zona aniq bo‘linishga ega bo‘lmasliklari mumkin. 
Kirish zonasi. Muzeyga kirish zonasi “qizil liniya”dan kamida 15 metr 
masofada joylashib, ba’zida ochiq joydagi eksponatlar o‘rnatilgan holda, psixologik 
tayyorgarlik zonasini tashkil qilishi lozim. Muzeyga yaqinlashishda bu zonada 
psixologik nuqtai nazardan vaekspozitsiya bilan tanishish uchun diqqat yo‘nalishini 
o‘zgartirish maqsadida tashrif buyuruvchilarga zarur bo‘lgan pauza yaratiladi. Kirish 
zonasini obodonlashtirishda kichik me’moriy shakllar, axborot va reklama vositalari, 
ayrim hollarda esa – yirik va predmetli eksponatlar ishlatiladi. Kirish zonasi yaqinida 
ekskursiya avtobuslari va avtomashinalar turargohi tashkil qilinadi. Kirish zonasi, 
bino joylashuvi va uning tevaragiga bog‘liq ravishda, hashamdor va tantanavor yoki, 
aksincha, oddiyroq qilib tashkil qilinishi mumkin. Muayyan shaharsozlik 
sharoitlarida jamoat markazi maydonining bir qismi muzeyga kirish zonasi bo‘lib 
xizmat qilishi mumkin. Avtomobil turargohlari 100 ta tashrif buyuruvchi uchun 10-
15 o‘rin hisobidan tashkil qilinadi. 
Ekspozitsiya zonasi funksional va kompozitsion nuqtai nazardan eng muhim 
ahamiyatga ega. Ekspozitsiya muzey uchastkasida bino yaqinida joylashishi yoki 
tomoshabinlarni jalb qilish maqsadida ko‘cha bilan bog‘langan bo‘lishiham mumkin.

---

50 
Bu zona relefning tabiiy imkoniyatlariva obodonlashtirish elementlaridan 
foydalanib tashkil etilgan xushmanzarali rejaviy tuzilmasi bilan ajralib turadi. 
Ekspozitsiya, aksariyat hollarda, bino yaqinida, ichki hovlilar va birinchi qavatning 
qurilmalari bo‘lmagan qismi – galereya, o‘tish yo‘llari va shu kabilarda 
joylashtiriladi. Ekspozitsiya, muzeyning ta’sir zonasiga yon-atrofdagi maydonlarni 
kiritish maqsadida, muzey yoniga, tomoshabinlar yig‘iladigan joylarga olib chiqilgan 
holda, ko‘cha yoki maydon bilan bog‘lanishi mumkin. Ochiq ekspozitsiya uchun 
rivojlangan sokolli qavatlar qoplamalari, maxsus podiumlar va maydonchalar 
ajratiladi. Ba’zida, eksponatlarni turli rakurslardan ko‘rish uchun, ekspozitsiya relef 
bo‘yicha turli, jumladan chuqurlashtirilgan sathlarda ham joylashtiriladi. 
Eksponatlari chimli ochiq maydonchalarda, daraxtlar guruhi ichida joylashtirilgan 
xushmanzarali rejaviy tuzilmalar keng tarqalgan. Bunday joylashtirishda 
tomoshabinlar muayyan manzaraga ega yo‘nalish bo‘yicha harakatlanadilar.