Toshkent arxitektura qurilish instituti surayyo Adilovna Qodirova Nigora Xusanboyevna Mirzaahmedova

 
Ko‘rgazmalarning funksional rejalashtirish tarkibining qatiy chizmasi. 
Ko‘rgazma pavilonlarining kompozitsion strukturasi 
Ko‘rgazma pavilonlari binolarini kompozitsion yechimi markazlashgan va 
yoyli, ya’ni blokli bo‘ladi. Markazlashgan kompozitsion yechim tarhining ixcham 
bo‘lishi bilan ajralib turadi va shu bilan birga funksional jihatdan muhitdan universal 
foydalanishga imkoniyat beradi. Markazlashgan pavilonlarning yaxlit ichki muhitga 
ega bo‘lgan bir qavatli, markazlashgan yadro – muhit va uni atroflarni o‘rab 

---

41 
turadigan galereya va ekspozitsion bosqichlarini erkin joylashtiradigan xillari 
bo‘lishi mumkin. 
Yoyiq kompozitsiyaga pavilonlarning blokli usulida alohida joylashuvi kiradi. 
Funksional bloklarning bo‘lishiga asosiy sabab, ko‘rgazma bo‘limlarini har hil 
tematik tarzda tashkil etish.
Pavilonlarning ajralib turishi darajasiga qarab ular 2 ta usulga bo‘linadi: 
bloklarni ihcham joylashtirish va erkin joylashtirish. 
Ko‘rgazma zallari binolarini loyihalash 
Arxitektura faoliyatining ko‘p asrlar rivojlanish davrida arxitekturaviy 
ma’lumotni ko‘rsatishda, chizish usulida arxitekturaviy rasm, chizma, eskiz bu vaqt 
ichida ko‘p o‘zgarishlarga yuz tutdi. XXI asrga kelib kompyuter grafikasi kirib keldi 
va arxitektorni asosiy arxitekturaviy grafika usuliga aylandi. Shu bilan kompyuter 
grafikasi flamaster, rapetogaf, tush bilan yuvish, geliviy ruchka bilan chizish va 
boshqa usullarni siqib chiqardi. 

---

42 
 
Ko‘rgazma majmuasining klassifikatsiyasi. 
 
 
Ko‘rgazma pavilonini loyihalash murakkab vazifa bo‘lib, bu yerda me’moriy 
obrazni ham, binolarning funksional mazmunini va o‘zaro bog‘liqligini ham hisobga 
olish kerak. Bunday tuzilmalarni rejalashtirish yechimi deyarli muzeylar binolari 
bilan bir xil binolarga ega: 
Tashrif buyuruvchilar va pavilon xodimlari uchun mo‘ljallangan xonalar 
guruhi. Uning tarkibiga ekspozitsiya zonasi, ma’muriy va xizmat ko‘rsatish binolari 
kiradi. Ko‘rgazma binolarida eksponatlar uchun saqlash joylarini yaratish kerak. 
Ularning maydoni kichik, ularga muzeylarda fond sifatida alohida ahamiyat 
berilmaydi. Lobbi guruhida quyidagilar mavjud: shkaf (ko‘p hollarda), axborot 
stendlari va axborot markazlari, sayyohlik stoli va hammom. Dam olish uchun 
mo‘ljallangan ko‘rgazma pavilonining bir guruh binolari.
Ushbu maydon, qoida 
tariqasida, qabulxonaning yonida joylashgan bo‘lib, kafe, restoran, barlarni (ular 
ko‘chadan qo‘shimcha kirish bilan ta’minlanishi kerak) va oddiygina o‘rindiqlar 
bilan jihozlangan joylarni o‘z ichiga oladi. Kino zali ko‘pincha ko‘rgazma 
pavilonining alohida hajmida joylashgan. Ularning alohida kirish joyi bor. Ma’muriy 
binolar guruhi zich blok sifatida ishlab chiqilgan, tabiiy yorug‘likka ega bo‘lishi 

---

43 
kerak. Uning tarkibiga ziyofat xonasi, direktor va uning o‘rinbosarining ish xonasi, 
buxgalteriya hisobi, yo‘riq berish xonalari va kasaba uyushmalari kiradi. Xizmat 
maydoni ishlab chiqarish ustaxonalari, fotografiya studiyasi, texnik xizmat ko‘rsatish 
xonasi va kommunal xizmatlar (isitish punkti, shamollatish xonalari va boshqalar), 
shuningdek xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarning kiyinish xonalaridan iborat.
Ko‘rgazma buyumlarini qabul qilish uchun alohida kirish joyi jihozlangan; u 
ko‘rgazma zallari bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lishi kerak. Ko‘rgazma zallari panduslar, 
yo‘laklar, galereyalar va zinapoyalar bilan birlashtirilgan. Ko‘rgazma pavilonining 
ichki qismi ajralmas bo‘lishi mumkin - bu har xil darajadagi ko‘rgazma zallarining 
bepul joylashuvi, shuningdek differentsiyalangan - ekspozitsiya turli maqsadlar 
uchun zallar orasida taqsimlanadi. Hozirgi kunda ko‘rgazma ishlari viloyat 
miqyosida ham, respublika shaharlarida ham ommalashmoqda. Ko‘rgazma 
pavilonini loyihalash uchun bir xil funksionallik, ifodali arxitektura, rejalashtirish va 
tarkibiy yaxlitlik talab etiladi. Ko‘rgazma paviloni uchun umumiy maydon 1000, 
1500 va 3000 kv.
Xitoyda raqamli yutuqlarni namoyish etadigan va velosiped 
ixlosmandlari uchun joy bo‘lgan ko‘rgazma pavilonining qiziqarli misolini ko‘rib 
chiqing. SIADR tomonidan ishlab chiqilgan loyiha "Kunshan elektron va velosiped" 
paviloni deb nomlangan. Ko‘rgazma pavilonining konsepsiyasi uchta istiqbolni 
namoyish etadi: raqamli, atrof-muhit va ko‘rgazma. Moslashuvchanlik va pog‘onali 
landshaft arxitekturasi nafaqat ochiq park muhitining bir qismiga aylandi, balki 
pavilon uchun minimal quyosh nurlari va qulay shamol muhitini ham ta’minladi. 
Arxitektura shakllari landshaftni takrorlaydi, masalan, ko‘rgazma pavilonining tomi 
nafaqat qurilish inshooti, balki peyzajlangan yo‘ldir. Ichki va tashqi funksional 
rayonlashtirish, bir-birini qoplagan holda, ko‘p darajali makonni tashkil etadi. 
Bundan tashqari, bino maydonining asosiy elementlari yumaloq, oval elementlardir.