Тошкент автомобил йуллар институти “Механизмлар назарияси ва машина деталлари” кафедраси

Қўзғалувчан компенсацияловчи муфталар ташқи куч таъсирида валнинг эгилиши олдини олиш мақсадида қўлланилади. Бу муфталар турли хил кўринишда бўлиб, компенсацияловчи элементлари қаттиқ ва эластик бўлиши мумкин.
Тишли муфта компенсацияловчи элементи қаттиқ (26.4-расм) бўлиб 1 ва 2 ярим муфтадан иборат, эквивольвент ташқи тишлар ва ажралувчи ҳалқа- 3 ҳамда икки қаторли ички тишлардан ташкил топган.
Валларнинг ноўқдошлигини компенсациялаш учун муфтада ўқлар-аро тирқиш-  ҳамда илашишида радиал ва ёнбош тирқиш бўлиши керак. Бундан ташқари, ярим муфта тишларининг гардишлари цилин-дрсимон қилинмай, сферик шаклида, тишлари эса бочкасимон бўлади.
Бундай муфта тишларини мустаҳкамликка ҳисоблаш контакт кучланиш бўйича бажарилади. Лекин, ҳақиқий контакт кучланишни аниқлаш бирмунча қийин, чунки тишларга таъсир этаётган кучларнинг қиймати, йўналиши ҳамда ўрни шароитга қараб ўзгариб туради. Шунинг учун бу муфталарни ҳисоблашнинг шартли усули билан алмаштирилади. Бу ҳолда мустаҳ-камлик шарти қуйидаги кўринишда бўлади:
. (26.5)
бу ерда: Т -узатиладиган буровчи момент; k -динамик юкланиш коэф-фициенти; b -тиш узунлиги; z -тишлар сони; D -тишларнинг бўлувчи диаметри.



26.4-расм. Тишли муфта
D = m z, тишнинг баландлиги h = 1,8 m бўлса:
_эз = T· k / ( 0,9 D₂ ·b ) ≤ [_эз] . (26.5)

Тишли муфталарнинг деталлари конструкцион ва легирланган пўлатлардан тайёрланади. [_эз ] = (1215) МПа қабул қилинади.

Бутсимон-шарнирли муфталарни тузилиши кардон шарнирга асосланган (Гук шарнири) (26.5 –расм). Монтаж камчиликларини компенсацияловчи муфталардан фарқи, бу муфталар машинанинг тузилмасида ино- батга олинган бурчак ўқдошлиги (30  40) га мос келмаган валларни бириктириш учун транспорт ва технологик машиналарда ишлатилади.

26.5 –расм. Бутсимон-шарнирли муфта.

Бутсимон палла- 1 ўзаро перепендикуляр (тик) текисликдаги ярим муфта билан шарнирли боғланган. Бутсимон паллали ярим муфталар билан бириктиришни ярим муфталарнинг иккита ярим бўлаклардан- 2, 3 ва 4, 5 -ярим муфталар валга штифтлар ёрдамида бириктирилган.