Тошкент автомобил йуллар институти “Механизмлар назарияси ва машина деталлари” кафедраси

Втулка - бармоқли муфта (26.8-расм) тайёрланишини содда-лиги ва резина элементларини алмаштириш осонлиги ҳисобига, кўпинча электр двигателнинг вали билан юритма валини бириктириш учун ишлатилади. Кичик ва ўрта қийматли бурувчи моментларни узатиб бериш учун мўлжалланган.

26.8 –расм. Втулка - бармоқли муфта.

Кесими трапеция- 4 шаклида бўлган бир неча резинали ҳалқа бармоқ- 3 га жойлаштирилиб, ярим муфта- 2 га маҳкамланган бўлади. Бу ҳалқалар ярим муфта- 1 тешигига киритилади. Бундай муфталар юрит- манинг кам бикрлик бўғини сифатида хизмат қилади ва ўқдош жойлаш- маган валларни қуйидаги оралиқда компенсация қилади: ўқ бўйлаб силжиш Δα  1, буралиш Δа = (15) мм, Δr = (0,3  0,6) мм.

Танлаб олинган муфталарнинг мустаҳкамлигини текшириш резина ҳалқанинг бармоққа тегиб турган юзаси бўйича эгилишга ҳисобланади.
Бунда шуни ҳисобга олиш керакки, бармоқлар текис юкланган, эгувчи кучланиш эса втулка узунлиги бўйича бир меъёрида тақсимланган.
 , (26.10)
бу ерда: Т -узатиладиган буровчи момент; k -динамик юкланишни ҳисобга олувчи коэффициент; D -бармоқлар жойлашган айлананинг диаметри; z, d, l -бармоқлар сони, диаметри, узунлиги.
Резиналар учун [σ_эз] = (1,82) МПа .
3. Бошқариладиган муфталар бошқариш механизми ёрдамида валларни улаш ёки ажратиш учун ишлатилади. Бундай муфталар ишлаш принципига қараб икки гуруҳга бўлинади:
-илашиш асосида ишлайдиган (кулачокли, тишли) муфталар;
-ишқаланиш асосида ишлайдиган (фрикцион) муфталар.
Кулачокли муфтанинг (27.1-а расм) ярим муфталари 1 ва 2 кўндаланг сиртида чизиқлар А ясалган. Иш жараёнида ярим муфта-лардан бирининг чизиқлари иккинчидаги ботиқликлар орасига киради.

27.1-а расм. Кулачокли муфта.

Муфталарнинг имкониятига қараб, улаш ёки ўчириш учун ярим муфта 2 вал ўқи бўйлаб бемалол сурила оладиган қилиб, йўналтирувчи шпонка қилиб ўрнатилган ярим муфта махсус қурилма воситасида сурилади.

Унинг ишчи элементи ариқча Б га кириб туради. Расмда штрихланган чизиқлар муфталарнинг ажратилган ҳолатини кўрсатади, ҳалқа 3 валларни марказлаштириш учун хизмат қилади.
Кулачокли муфталарни улаш ёки ажратиш статик ҳолатда ёки айланиши даврида содир бўлади. Катта динамик юкланишининг олдини олиш учун улаш даврида кулачокнинг айланма тезлигини камайтириш талаб қилинади ( v  1 м /с).
Кулачок тўғри бурчак профилли шаклида (27.1 б -расм) бўлса, статик ҳолатда уланадиган ярим муфталарнинг ўзаро жойлашувига жуда катта аниқлик талаб этилади.
Бундай муфталарнинг ён томонларида албатта бўшлиқ бўлади (тайёрлаш технологияси натижасида ёки айланаётган вақтида валларни улаш имконияти учун) ва шу билан бирга йўналиши ўзгарган вақтда зарб билан ишлайдиган бўлади.

27.1-расм. Муфта кулачокларининг шакллари.
Ярим муфталар трапеция шаклидаги симметрик (27.1, в -расм) ва носимметрик профилли (27.1, г -расм) бўлса, бу муфталарнинг ён тамонларида бўшлиқ бўлмайди ва уларни уланиши учун катта аниқлик талаб этилмайди. Етакчи вал гоҳ бир томонга, гоҳ иккинчи томонга айланадиган бўлса, трапеция шаклидаги тишлар симметрик профил-ни, агар вални айланиши доимо бир томонга бўлса носимметрик профилли бўлгани маъқул. Муфталар ўз-ўзидан ажралиб кетмаслиги учун кулачокларнинг тўмтоқлик  бурчагини (27.1, б -расм) шундай танлаш керакки, у ўз-ўзини тормозлаш хусусиятига эга бўлсин. Кўндаланг сиртда учбурчакли тишлар жойлашган ярим муфталар
(27.3, д -расм) катта қийматга эга бўлмаган буровчи моментларни узатиб бериши учун имконияти борича ярим муфталар доимо уланган ҳолда бўлиши керак.
Кулачокли муфталарнинг мустаҳкамликка эзувчи кучланиш бўйича ҳисобланади:
 , (27.4)
бунда: D -кулачокнинг ўртача диаметри; z -ярим муфтадаги муштлар
сони; b -кулачок узунлиги; h -кулачок баландлиги.
Кулачокларнинг юзаси қаттиқ бўлиши учун ейилишни камайтириш мақсадида ярим муфталар пўлат 45 ёки 40Х дан тайёрланиб, ҳажмий табланади ёки пўлат 15Х, 20Х цементланиб, сиртқи қисми тобланади.