Toshkent axborot texnologiyalari universiteti ganiev salim karimovich karimov madjit malikovich tashev komil axmatovich axborot xavfsizligi

 
Rossiyaning axborotni shifrlash standarti. Rosssiya Federasiyasida 
hisoblash mashinalari, komplekslari va tarmoqlarida axborotni kriptografik 
o‘zgartirish algoritmlariga davlat standarti (GOST 2814-89) joriy etilgan. Bu 
algoritmlar maxfiylik darajasi ixtiyoriy bo‘lgan axborotni hech qanday cheklovsiz 
shifrlash imkonini beradi. Algoritmlar apparat va dasturiy usullarida amalga 

---

104 
oshirilishi mumkin.
Standartda axborotni kriptografik o‘zgartirishning quyidagi algoritmlari 
mavjud: 
- oddiy almashtirish; 
- gammalash; 
- teskari bog‘lanishli gammalash; 
- imitovstavka. 
Bu algoritmlar uchun 8 ta 32 xonali ikkili so‘zlarga ajratilgan 256 bit 
o‘lchamli kalitning ishlatilishi hamda dastlabki shifrlanuvchi ikkili ketma-
ketlikning 64 bitli bloklarga ajratilishi umumiy hisoblanadi. 
Oddiy alamshtirish algoritmining mohiyati quyidagicha (5.14-rasm).
Dastlabki ketma-ketlikning 64 bitli bloki ikkita 32 xonali A va V ikkili 
so‘zlarga ajratiladi. A so‘zlar blokning kichik xonalarini V so‘zlar esa katta 
xonalarini tashkil etadi. Bu so‘zlarga soni i=32 bo‘lgan siklik iterasiya operatori F
i 
qo‘llaniladi. Blokning kichik bitlaridagi so‘z (birinchi iterasiyadagi A so‘zi) 
kalitining 32 xonali so‘zi bilan mod2
32
bo‘yicha jamlanadi; har biri 4 bitdan iborat 
qismlarga (4 xonali kirish yo‘li vektorlari) ajratiladi; maxsus almashtirish uzellari 
yordamida har bir vektor boshqasi bilan almashtiriladi; olingan vektorlar 32 xonali 
so‘zga birlashtirilib, chap tarafga siklik ravishda siljitiladi va 64 xonali blokdagi 
boshqa 32 xonali so‘z (birinchi iterasiyadagi V so‘zi) bilan mod 2 bo‘yicha 
jamlanadi. 
Birinchi iterasiya tugaganidan so‘ng kichik bitlar o‘rnida V so‘z joylanadi, 
chap tarafda esa A so‘z joylanadi. Keyingi iterasiyalarda so‘zlar ustidagi amallar 
takrorlanadi. 
Har bir i-iterasiyada K
j
kalitning (kalitlar 8 ta) 32 xonali so‘zi quyidagi 
qoidaga binoan tanlanadi 
,
32
,
25
,
24
1
,
0
,
32
,
8
mod
)
1
(
бўлганда
i
бўлганда
i
бўлганда
i
i
i
K
i












Demak, shifrlashda kalitning tanlanish tartibi quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi: 

---

105 
K
0
,K
1
, K
2
, K
3
, K
4
, K
5
, K
6
, K
7
, K
0
, K
1
, K
2
, K
3
, K
4
, K
5
, K
6
, K
7
, 
K
0
,K
1
, K
2
, K
3
, K
4
, K
5
, K
6
, K
7
, K
7
, K
6
, K
5
, K
4
, K
3
, K
2
, K
1
, K
0
,. 
Rasshifrovka qilishda kalitlar teskari tartibda ishlatiladi. 
Dastlabki ochiq matn
А
В
F0
+
F1
+
...
...
+
F31
А
В
Shifrlangan matn
Fj operatori
X
+
Almashtirish
Siklik siljitish
Y
K0
K1
K0
Kj
5.14-rasm. Oddiy almashtirish algoritmida shifrlash jarayonining blok-sxemasi. 
Almashtirish bloki ketma-ket tanlanuvchi 8 ta almashtirish uzellaridan 
iborat. Almashtirish uzeli har birida almashtirish vektori (4 bit) joylashgan 16 
qatorli jadvaldan iborat. Kirish yo‘li vektori jadvaldagi qator adresini aniqlasa, 
qatordagi son almashtirishning chiqish yo‘li vektori hisoblanadi. Almashtirish 

---

106 
jadvaliga axborot oldindan yoziladi va kamdan-kam o‘zgartiriladi.