Toshkent axborot texnologiyalari universiteti ganiev salim karimovich karimov madjit malikovich tashev komil axmatovich axborot xavfsizligi

O‘zbekistonning ma’lumotlarni shifrlash standarti. O’z DSt 1105-2009 
ma’lumotlarni shifrlash algoritmi diamatritsaviy funksiyalarni qo‘llagan holda 256 
bit uzunlikdagi ma’lumotlar blokini shifrmatnga o‘girish va shifrmatnni dastlabki 
matnga ugirish uchun 256 yoki 512 bit uzunlikdagi kriptografik kalitlardan 
foydalanishga mo‘ljallangan. 
Ushbu standartda O‘z DSt 1109 bo‘yicha atamalar, hamda quyidagi 
atamalar mos ta’riflari bilan qo‘llanilgan:
- initsializasiyalash vektori: Kriptografik algoritm doirasida kriptografik 
jarayonning tayanch nuqtasini aniqlash uchun ishlatiladigan vektor; 
- seans kaliti: Shifrlash kaliti va funksional kalit asosida shakllanadigan 
maxfiy kalitlarning ikki o‘lchamli massivi; 
- shifrlash vositalari: Axborot almashtirishning kriptografik algoritmlarini 
amalga oshiruvchi va ularni qayta ishlashda, saqlashda va telekommunikasiya 
kanallari bo‘ylab uzatishda axborotni ruxsat etilmagan foydalana olishdan 
muhofaza qilish uchun mo‘ljallangan apparat, dasturiy va apparat-dasturiy 
vositalar; 
- shifrmatn bloklarini ilaktirish rejimi: Har bir shifrlangan (dastlabki matnga 
o‘girilgan) kriptografik blok oldingi shifrlangan (dastlabki matnga o‘girilgan) 
blokka bog‘liq bo‘lgan shifrlash rejimi. Birinchi blok uchun shifrmatnning oldingi 
bloki sifatida initsializasiyalash vektoridan foydalaniladi. Ochiq matnning oxirgi 
bloki to‘liq bo‘lmagan holatda, u zarur uzunlikkacha to‘ldiriladi; 
- elektron kod kitobi rejimi: Ochiq matnning barcha bloklari ma’lumotlarini 
shifrlash algoritmlariga muvofiq bir-biridan mustaqil, bitta kalit bilan 
shifrlanadigan shifrlash rejimi. 
Ma’lumotlarni shifrlash algoritmi quyidagi funksiyalardan foydalanadi[9]: 

---

108 
 
Aralash() – oddiy shifr almashtirish bo‘lib, dastlabki matnni 
shifrmatnga va teskari yo‘nalishda almashtirish uchun diamatritsaviy qismlar 
ustida amalga oshiriladi; mazkur shifralmashtirish kirishi Holat massivining 
diamatritsaviy qismlari hamda K1 va K2 massivlari bo‘lib, chiqishi Holat 
massividir; 
 
BaytAlmash() – oddiy shifralmashtirish bo‘lib, dastlabki matnni 
shifrmatnga va teskari yo‘nalishda Holat massivi elementlarini almashtirish 
massivi elementlari bilan bayt sathida almashtirish uchun foydalaniladi; mazkur 
shifralmashtirish kirishi bayt sathida Holat massivi, almashtirish masivi chiziqli 
massiv BsA [256] yoki BsAD [256] bo‘lib, chiqishi bayt sathida Holat massividir; 
 
Sur() – Holat massivi elementlarini yanada yaxshiroq aralashtirish 
uchun, dastlabki matnni shifrmatnga va teskari yo‘nalishda almashtirishda 
foydalaniladi; mazkur almashtirish kirishi bayt sathida Holat massivi, chiqishi 
ustun bo‘ylab shifrlashda pastga va satr bo‘ylab o‘ngga yoki shifrni ochishda ustun 
bo‘ylab yuqoriga va satr bo‘ylab chapga surilgan bayt sathida Holat massividir; 
