Toshkent axborot texnologiyalari universiteti u. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev operatsion tizimlar

Xotira tuzilishi
Protsessor ko‘rsatmalarni faqat xotiradan yuklay oladi, shuning uchun ishga tushuriladigan har qanday dastur o‘sha yerda saqlanishi kerak. Umumiy maqsadli kompyuterlar o‘zlarining ko‘p dasturlarini qayta yoziladigan asosiy xotiradan ishga tushuradi (operativ tezkor xotira yoki RAM (random-access memory) deb ham ataladi). Asosiy xotira odatda yarim o‘tkazgich texnologiyasida amalga oshiriladi, bu dinamik operativ xotira (DRAM-dynamic random-access memory) deb ataladi. Xotiraning barcha shakllari baytlarning ketma-ketligini ta’minlaydi. Har bir baytning o‘z manzili bor. O‘zaro aloqaga muayyan xotira manzillariga ko‘rsatmalarni yuklash yoki saqlash ketma-ketligi orqali erishiladi. Yuklash ko‘rsatmasi bayt yoki so‘zni asosiy xotiradan CPU ichki registriga o‘tkazadi, saqlash bo‘yicha ko‘rsatma esa registr tarkibini asosiy xotiraga o‘tkazadi. Yuklash va saqlashdan tashqari, protsessor protsedurani bajarish uchun, ko‘rsatmalarni asosiy xotiradan avtomatik ravishda yuklaydi.
Fon Neyman arxitekturasi bilan ishlaydigan tizimda bajariladigan odatiy buyruqlarni bajarish sikli, avval ko‘rsatmani xotiradan tanlaydi va ushbu ko‘rsatmani buyruq registrida saqlaydi. Keyin ko‘rsatma dekodrlanadi va operandalarni xotiradan olish va ba’zi bir ichki registrda saqlanishi mumkin. Operandlardagi ko‘rsatma bajarilgandan so‘ng, natija xotirada saqlanishi mumkin. E’tibor bering, xotira bloki faqat xotira manzillari oqimini ko‘radi. U ularning qanday yaratilganligini (buyruq hisoblagichi, indekslash, bilvosita kirish, so‘zma-so‘z manzillar yoki har qanday boshqa vositalar orqali) yoki ular nimaga mo‘ljallanganligini (ko‘rsatmalar yoki ma’lumotlar) bilmaydi. Shunga ko‘ra, dastur tomonidan xotira manzili qanday yaratilishini e’tiborsiz qoldiramiz. Bizni faqat ishlaydigan dastur tomonidan yaratilgan xotira manzillarining ketma-ketligi qiziqtiradi. Ideal holda, biz dasturlar va ma’lumotlar doimiy ravishda asosiy xotirada bo‘lishini xohlaymiz. Odatda, quyidagi ikkita sababga ko‘ra tartibga solish mumkin emas:

1. 
   Asosiy xotira barcha kerakli dasturlar va ma’lumotlarni doimiy saqlash uchun odatda juda kichikdir.
   
2. 
   Asosiy xotira bu o‘zgaruvchan xotira qurilmasi bo‘lib, u o‘chirilganda o‘z tarkibini yo‘qotadi.
   

Shunday qilib, ko‘pgina kompyuter tizimlari asosiy xotiraning kengaytmasi sifatida ikkilamchi xotirani ta’minlaydi. Ikkilamchi xotira qurilmasining asosiy sharti shundaki, u katta hajmdagi ma’lumotlarni doimiy ravishda saqlashi mumkin. Eng keng tarqalgan ikkilamchi xotira qurilmasi ikkala dastur va ma’lumotlarni saqlashni ta’minlaydigan magnit diskdir. Ko‘pgina dasturlar (tizimlar va ilovalar) ular asosiy xotiraga yuklanguncha diskda saqlanadi. Diskni to‘g‘ri boshqarish kompyuter tizimida muhim o‘rin tutadi, shuning uchun u IV-bobda batafsil muhokama qilinadi.