Toshkent axborot texnologiyalari universiteti u. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev operatsion tizimlar

Kompyuter tizimining ishlashi
Zamonaviy umumiy maqsadli kompyuter tizimi umumiy xotiraga ulanishni ta’minlaydigan bitta yoki bir nechta protsessorlardan va bir nechta qurilma kontrollerlaridan iborat (1.2- rasm). Har bir qurilma boshqaruvchisi qurilmaning ma’lum bir turi uchun javobgardir (masalan, diskovodlar, audio qurilmalar yoki video displeylar). Protsessor va kontroller qurilmalari parallel ravishda ishlashi mumkin, xotira sikli uchun raqobatlashadi. Birgalikda ishlatiladigan xotiraga muntazam ravishda kirishni ta’minlash uchun, xotira kontrolleri xotiraga kirishni sinxronlashtiradi. Kompyuterni ishga tushirish uchun, masalan, u yoqilganda yoki qayta ishga tushirilganda, uni ishga tushirish uchun boshlang‘ich dastur bo‘lishi kerak. Ushbu boshlang‘ich dastur yoki boshlang‘ich dasturi oddiy ko‘rinishga ega. Qoida tariqasida, u kompyuter qurilmalarida faqat o‘qish uchun mo‘ljallangan xotirada (ROM) saqlanadi. Bu protsessor registrlaridan tortib, qurilma kontrolleriga qadar xotira tarkibiga qadar tizimning barcha jihatlarini initsializatsiya qiladi.

1.2- rasm. Zamonaviy kompyuter tizimi
Boshlang‘ich yuklash (Bootstrap) dasturi operatsion tizimni qanday yuklashni va uni qanday ishga tushurishni bilishi kerak. Bunga erishish uchun yuklash dasturi operatsion tizimning yadrosini topishi va uni xotiraga yuklab qo‘yishi kerak. Yadro yuklangan va ishga tushirilgandan so‘ng, u tizim va uning foydalanuvchilariga xizmat ko‘rsatishni boshlash mumkin. Ba’zi bir xizmatlar yadrodan tashqarida, ya’ni tizim jarayonlariga aylanish uchun yuklash vaqtida xotiraga yuklanadigan yoki yadro ishlayotganda doimo ishlaydigan tizim demonlari tomonidan taqdim etiladi. UNIX-da birinchi tizim jarayoni "init" bo‘lib, u boshqa ko‘plab demonlarni ishga tushiradi. Ushbu bosqich tugallangandan so‘ng, tizim to‘liq yuklanadi va tizim biron bir hodisani sodir bo‘lishini kutadi. Hodisaning ro‘y berishi, odatda, apparat yoki dasturiy ta’minot tomonidan uzilish bilan signal beradi. Qurilma istalgan vaqtda protsessorga signal yuborib, uzilishni keltirib chiqarishi mumkin, bu odatda tizim shinasi orqali amalga oshiriladi. Dasturiy ta’minot tizim chaqirig‘i deb ataladigan maxsus operatsiyani (monitor chaqirig‘i deb ham ataladi) bajarib, uzilishni keltirib chiqarishi mumkin.