Toshkent axborot texnologiyalari universiteti u. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev operatsion tizimlar

Kiritish/chiqarish qurilmasi
Saqlash qurilmasi - kompyuterdagi kiritish/chiqarish qurilmalarining ko‘pgina turlaridan faqat bittasi. Ko‘pincha operatsion tizim kodi tizimning ishonchliligi va ishlashi uchun muhimligi va qurilmalarning o‘zgaruvchanligi sababli kiritish/chiqarishni boshqarish uchun mo‘ljallangan. Keyinchalik biz kiritish/chiqarish haqida qisqacha ma’lumot beramiz. Umumiy maqsadlar uchun mo‘ljallangan kompyuter tizimi umumiy shina orqali ulangan protsessorlardan va bir nechta qurilma kontrollerlaridan tashkil topadi. Har bir qurilma kontrolleri qurilmaning ma’lum bir turi uchun javobgardir. Kontroller qurilmasiga qarab, bir nechta qurilmalarni ulash mumkin. Masalan, kichik kompyuter tizimlari interfeysi (SCSI - small computer systems interface) kontrolleriga yettita yoki undan ortiq qurilmalar ulanishi mumkin. Qurilma kontrolleri ba’zi bir mahalliy bufer saqlash qurilmasi va maxsus funksiyali registrlar to‘plamini qo‘llab-quvvatlaydi. Odatda, operatsion tizimlarda har bir qurilma kontrolleri uchun qurilma drayveri mavjud. Ushbu qurilma drayveri qurilma kontrollerini tushunadi va operatsion tizimning qolgan qismini qurilmaga yagona interfeys bilan ta’minlaydi. Kiritish/chiqarish operatsiyasini boshlash uchun qurilma drayveri qurilmalarni kontrolleriga tegishli registrlarni yuklaydi. Qurilma kontrolleri, o‘z navbatida, qaysi registrlar (masalan, “klaviaturadan belgi o‘qish”) ni aniqlash uchun ushbu registrlar tarkibini tekshiradi. Kontroller qurilmadan ma’lumotlarni mahalliy lokal buferga uzatishni boshlaydi.
Ma’lumotni uzatish tugagandan so‘ng, qurilma kontrolleri uzilish orqali qurilma drayveriga uning ishlashi tugaganligi to‘g‘risida xabar beradi. Keyin qurilma drayveri boshqaruvni operatsion tizimga qaytaradi, agar operatsiya o‘qilgan bo‘lsa, ma’lumot yoki ko‘rsatgich ma’lumoti qaytariladi. Boshqa operatsiyalar uchun qurilma drayveri holat to‘g‘risidagi ma’lumotlarni qaytaradi. Uzilishga asoslangan kiritish/chiqarish bu kichik hajmdagi ma’lumotlarni ko‘chirish uchun juda yaxshi, ammo katta hajmdagi ma’lumotni, masalan, kiritish/chiqarish diskini ko‘chirishda foydalanilganda juda katta xarajatlarga olib kelishi mumkin. Ushbu muammoni hal qilish uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri xotiraga kirish (DMA - direct memory access) ishlatiladi. Kiritish/chiqarish qurilmasi uchun buferlar, ko‘rsatkichlar va hisoblagichlarni o‘rnatgandan so‘ng, qurilma boshqaruvchisi butun ma’lumotlar blokini CPU aralashuvisiz to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki o‘z buferli saqlash xotirasidan xotiraga uzatadi. Har bir blok uchun qurilma drayverini operatsiya tugaganligi to‘g‘risida xabardor qilish uchun faqat bitta uzilish yaratiladi. Qurilma kontrolleri ushbu operatsiyalarni bajarayotganda, boshqa vazifalarni bajarish uchun markaziy protsessor mavjud.