Toshkent axborot texnologiyalari universiteti u. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev operatsion tizimlar

Kiritish/chiqarish (K/Ch) operatsiyalari (I/O operations). Bajarilayotgan dastur K/Ch talab qilishi mumkin, bu fayl yoki K/Ch qurilmalarini o‘z ichiga olishi mumkin. Muayyan qurilmalar uchun maxsus funksiyalar talab qilinishi mumkin (masalan, CD yoki DVD kabi disklarga yozish yoki displey ekranni o‘chirish). Samaradorlik va himoya qilish uchun foydalanuvchilar odatda kiritish/chiqarish qurilmalarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri nazorat qila olmaydilar. Shuning uchun operatsion tizim kiritish/chiqarishni bajarish uchun vositalarni taqdim etishi kerak.
Fayl tizimi bilan ishlash (File-system manipulation). Fayl tizimi alohida qiziqish uyg‘otadi. Shubhasiz, dasturlar fayllar va kataloglarni o‘qish va yozishni talab qiladi. Shuningdek, ularni nomlari bo‘yicha yaratishi va yo‘q qilishi, berilgan faylni qidirish va fayl ma’lumotlarini ro‘yxatga olishi kerak. Va nihoyat, ba’zi operatsion tizimlar fayllarga asoslangan fayllar yoki kataloglarga kirishni taqiqlash uchun ruxsatlarni (yoki kirishni) boshqarishni o‘z ichiga oladi. Ko‘pgina operatsion tizimlar ba’zida shaxsiy tanlovga, ba’zan esa o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lish uchun turli xil fayl tizimlarini taqdim etadi.
Kommunikatsiya (aloqa) (Communication). Bitta jarayon boshqa jarayon bilan ma’lumot almashishi kerak bo‘lgan ko‘plab holatlar mavjud. Bunday aloqa bitta kompyuterda ishlaydigan jarayonlar yoki kompyuter tarmog‘iga ulangan turli xil kompyuter tizimlarida ishlaydigan jarayonlar o‘rtasida sodir bo‘lishi mumkin. Aloqa umumiy xotira orqali amalga oshirilishi mumkin, bunda ikki yoki undan ko‘p jarayonlar o‘qiladi va umumiy xotira bo‘limiga yoziladi yoki xabarlarni yuborish orqali amalga oshiriladi, bunda oldindan belgilangan formatdagi ma’lumot paketlari operatsion tizim tomonidan jarayonlar o‘rtasida uzatiladi.
Xatoliklarni aniqlash (error detection). Operatsion tizim doimiy ravishda xatoliklarni aniqlashi va tuzatishi kerak. Xatoliklar protsessor va xotira qurilmalarida (masalan, xotiradagi xatolik yoki elektr ta’minotidagi uzilishlar), kiritish/chiqarish qurilmalarida (masalan, diskdagi xatolik, tarmoqqa ulanishda xatolik yoki printerda qog‘ozni mavjud emasligi) va foydalanuvchi dasturida (masalan, arifmetik to‘lish, mavjud bo‘lmagan xotira maydoniga kirishga urinish yoki juda ko‘p protsessor vaqtidan foydalanish). Xatoliklarning har bir turi uchun operatsion tizim to‘g‘ri va kelishilgan hisoblashni ta’minlash uchun tegishli choralarni ko‘rishi kerak. Ba’zida uni tizimni to‘xtatishdan boshqa chorasi bo‘lmaydi. Boshqa holatlarda, u xatolik keltirib chiqaradigan jarayonni to‘xtatishi yoki aniqlashi va tuzatishi mumkin bo‘lgan xatolik kodini jarayonga qaytarishi mumkin. Operatsion tizim funksiyalarining yana bir to‘plami, foydalanuvchiga yordam berish uchun emas, balki tizimning o‘zi samarali ishlashini ta’minlash uchun kerak. Ko‘p foydalanuvchilarga ega tizimlar foydalanuvchilar orasida kompyuter resurslarini almashish orqali samaraga erishishlari mumkin.