Тошкент давлат аграр университети

2.Антракноз касаллигини қўзғатувчи замбуруғ - Gleosporium ampelophagum. Ўсимликнинг ҳамма ер устки органлари барг, барг банди, новда ва мевалар касалланади. Баргларда майда, бурчакли ёки аниқ кўринишсиз кулранг қизгиш ёки тўқ қўнғир хошияли доғлар ҳосил бўлади. Доғлар ёрилиб уч тўрт, беш бурчакли тешиклар ҳосил бўлади. Барг томирлари устида, барг бандида новда ва жингалакларида яралар қўтирга ўхшаш вужудга келади.

Мевалардаги доғлар думалоқ, дастлаб тўқ бинафша, кейинроқ тўқ бинафша ҳошия билан ўралган кулранг бўлади. Улар ёлғиз, кўпинча қўшилиб кетиб уларнинг юзасида яралар вужудга келади, кучли касалланган мевалар қийшайиб ёрилади.
Новдаларнинг касалланиши жуда хавфли ҳисобланади. Дастлаб уларда кичикроқ қўнғир доғлар пайдо бўлади. Вақт ўтиши билан бу доғлар узаяди, чуқурлашади ва қўтирларга айланади, ранги тўқлашиб боради, четлари текис бўлмайди. Доғларнинг чуқурлиги давом этиб, новда ўзагигача боради. Кўпайиб бораётган қўтир новдани ўраб олади. Кучли зарарланган новда мўрт бўлиб тез синади.
Касалликни қўзғатувчи замбуруғ мицелий ҳолида новдаларда, шунингдек конидиялар ҳолида пўст ёриқларида қишлайди.
Топшириқ. 1. Барг, новда ва мевалардаги касаллик белгиларини яхшилаб кўздан кечиринг, расмини чизиб олинг.
2. Лупа ёрдамида новдадаги майда бўртиқчаларни кўздан кечиринг. Бу бўртиқчалар ёстиқчага ўхшаш меватана ложелардир.
3. Ундан кўндаланг кесим тайёрлаб кичик объектда қаралганда конидия ва конидия бандларидан ташкил топгани кўринади. Конидиялар рангиз, бир хўжайрали, чўзиқроқ ва бироз эгилган, икки четида нуқтачалари бор. Бу нуқтача ёғ томчисидан иборат бўлади.
3.Церкоспороз -баҳорги церкоспорозни қўзғатувчи замбуруғ Cercospora vitis: ёзги церкоспорозни қўзғатувчи замбуруғ– Cercospora Rosleri. Баҳорги церкоспорозда ҳам, кузги церкоспорозда ҳам асосан барглар касалланади, лекин касаллик кучли кечганда новда ва меваларда ҳам сарғиш ғубор ҳосил бўлади. Мева бошида сўлиб, мевалар тўкилиб кетади. Касалланган мева қаттиқ ва яшил бўлади.
Бахорги церкоспороз май ойида ёзнинг 1-ярмида кўриниб, баргларнинг орқа томонида текис яшил ғубор ҳосил бўлади. Ёзги церкоспороз эса ёзнинг 2 ярмидан кузгача давом этиб, баргларнинг орқа томонида қўнғир думалоқ ғубор, баргларнинг пўстида эса қўнғир-сарғиш (оқиш малина рангидаги) доғлар пайдо бўлади. Барглар нобуд бўлиб, тўкилади. Касалликни қўзғатувчи замбуруғ тўкилган баргларда конидиялар ҳолида қишлайди.
Топшириқ. 1. Бахорги ва ёзги церкоспороз характерли бўлган белгилар яхшилаб лупа ёрдамида ўрганилади ва расми чизиб олинади.
2. Май ойларида териб олинган баргларнинг орқа томонидаги яшил тутунсимон ғубордан препарат тайёрланади. Улар Cercopspora замбуруғининг конидиялари бўлиб, узунчоқ 3-6 тўсиқлидир.
3. Ёз давомида териб олинган баргларнинг орқа томонидаги сарғиш ғубордан оддий усулда препарат тайёрланади. Cercospora rosleri конидиялари тўғри ёки эгилган, 1-5 тўсиқли, қўнғир-сарғиш цилиндрсимон бўлади.
4.Қора чириш – Phoma uvicola. Қора чириш билан касалланган мевалар соғломларидан аниқ ажралиб туради. Дастлаб мевада думалоқ тўқ хошияли қўнғир доғ пайдо бўлади. Улар бужмайган қуриган (майизга ўхшаб) тўқ яшил ҳолга киради. Меваларнинг юзасида қора майда бўртиқчалар замбуруғнинг мева танаси пикнидалар ҳосил бўлади.
5.Кулранг чириш - Botrytis cinerea. Пишиш даврида мевалар кул ранг ғубор билан қопланади. Касаллик кучли кечганда новда ва тўпгуллар ҳам зарарланади. Ёмғирли (асосан дўлдан кейин) кунларда, яшин урганда, хашоратлар зарарлаганда, оидиум билан касалланганда кулранг чириш меваларда кучли кечади.
6.Оқ чириш – Conyotherium diplodiella. Замбуруғ қора чириш каби фақат мевалари касаллантиради. Мевалар қизғиш қўнғир тусга кириб, юзаси кулранг оқиш бўртиқчалар пикнидалар билан копланади.
Топшириқ. 1. Чириган мевалар яхшилаб кўздан кечирилиб, касаллик белгиларига асосланиб касаллик тури аниқланадн. Расмлари чизиб олинади.
2. Кул ранг чириш касаллигини қўзғатувчи Botrytis cinerea замбуруғнинг конидияларидан препарат тайёрланади. (Конидиялар касалланган мева юзасида кулранг ғубор шаклида бўлади). Кичик объект остида узун, дарахтсимон шохланган, деярли рангсиз конидия бандлари, уларнинг тишсимон учида зич жойлашган, тўпланган рангсиз, думалоқ ёки озроқ чўзиқроқ конидиялар яхши кўринади.
7.Сохта ун-шудринг - Plasmopara viticola. Бу касаллик кенг тарқалган бўлиб, кўп зарар етказади. Токнинг ҳамма ер устки аъзолари касалланади.
Ёш баргларда оч яшил, ёғли томирлари орасидаги бурчаксимон ёки ёйилган доғлар ҳосил бўлади. Баргнинг орқа томонидан доғ оқ ғубор билан қопланади. Барглар қуриб, тўкилади.
Касалланган гул ва тугунлар ҳам оқ ғубор билан қопланиб, барглар сўнгра тўкилиб кетади. Меваларда тўқ кўп зич доғлар ҳосил бўлади. Устки мевалар бужмаяди, тўкилиб кетади. Пишган мевалар зарарланмайди.
Пояда чўзиқроқ қўнғир доғлар пайдо бўлиб, хавода намлик кўпайганда оқ ғубор билан қопланади. Замбуруғ споралар ҳолида ўсимлик қолдиқларида қишлаб чиқади.
Топшириқ. 1. Ўсимлик аъзоларидаги касаллик белгилари билан танишинг, расмларини чизиб олинг.
2. Барглардаги оқ ғубордан препарат тайёрланади. Кичик объектда дарахтсимон тўғри бурчак остида шохланган, учки шохчалари қисқа конидия бандлари: биттадан жойлашган тухумсимон конидиялар кўринади.
3. Эски (қишлаб чиққан) ўтган йилги баргларнинг қўнғир доғли қисмидан жуда кичик бўлакча кесиб олинади, сут кислотасига солиб, тиниқлаштирилади; бунинг учун 1 томчи сувга 1 томчи сут кислотаси қўшилади. Препарат олов устида иситилади. Кичик объект остида барг тўқимаси орасида оч қўнғир, сарғиш-қўнғир ооспоралар кўринади. Улар йирик думалоқ текис ёки тўрсимон қобиқли бўлади, буни катта объектда кўрган маъқул.
8.Бактерияли рак – Pseudomonas tumefaciens. Токнинг асосан ёрилган, жароҳатланган илдиз бўйнида, илдизида, шунингдек, пастки ёғочланмаган зангида шишлар пайдо бўлади. Дастлабки занг пўсти остида буғдойдек юмшоқ текис бўртмалар ҳосил бўлади. Улар алоҳида-алоҳида ва тўпланган бўлади. Бу бўртмалар секин-аста катталашиб боради. Ранги сариқдан тўқ жигарранггача бўлиб, юзаси нотекис кўринишини олади, бактерия тупроқда бир неча йилгача сақланиб туради.
Топшириқ. 1. Касалланган ток зангини кўздан кечириб расмини чизиб олинг.
Юқумсиз хлороз. Барг пластинкаси деярли рангсизланади. Сарғиш баргнинг дастлаб майда барг томирлари бошқа тўқималардан олдинроқ сарғаяди, кейинроқ йирик томирларидан бошланади. Барглар дастлаб сарғая бошлайди. Касаллик кучли ривожланганда барглар қўнғир тусга кириб, қурийди. Новдалари ўсишдан қолади. Хлорознинг сабаблари кўп бўлиб баъзан токнинг нобуд бўлишига олиб келади. Кўпинча хлорозга тупроқда темир ва магний етишмаслиги карбонат ангидриднинг ортиб кетиш, кислород етишмаслиги сабаб бўлади.
Қисқа бўғимлилик (вирус). Ўсимлик ўсишдан қолади, бўғим оралиқлари қисқаради, эгри-бугри бўлиб қолади. Айрим ҳолларда барглар кучли деформацияланади. Гуллар тўкилиб кетади. Кучли касалланган ток ўсишдан қолади, барглари тўкилиб кетиб, нобуд бўлади.

Назорат саволлари:

1.Токнинг асосий касалликларини айтинг?
2. Антракноз касалигининг белгилари қандай?


Мавзу: ИГНАБАРГЛИ ДАРАХТЛАР КАСАЛЛИКЛАРИ
Иш режаси.

1. 
   Деформация
   
2. 
   Занг – Melamspora populi.
   
3. 
   Қўнғир доғланиш – Gloeosporium populi.