Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. A. Azlarova, M. M. Abduraxmanova bank marketingi va

 
 
 
 
6-rasm. Kontrakt bankning tashkiliy tuzilishi. 
 
Jahon tajribasida banklarning quyidagi tipologiyalari mavjud. Umuman olganda 
besh toifadagi bank operatsiyalarini kuzatish mumkin:
1. Ulgurji bank; 
2. Chakana bank; 
3. Universal bank; 
4. Islom banklari; 
5. Xalqaro banklar. 
Yana shuni ham ta‘kidlash zarurki, har bir davlatning o‗z xususiyatidan kelib 
chiqqan holda bank tizimini turlicha guruhlarga ajratish mumkin. Masalan, Buyuk 
Britaniyaning Barkley banki saytiga murojaat qilsak, u yerda bank turli toifadagi 
mahsulotlarni, jumladan, shaxsiy banklar, biznes banklar, xalqaro banklar va asosiy 
xizmatlardan tashqari turli-tuman xizmatlarni taklif etadigan tashkilotlardan 
iboratligini ko‗rishimiz mumkin.  
Bu xizmatlar turkumiga fondlar brokeri, aktivlar menejmenti, investisiyalar 
banki kiradi. Nihoyat banklar xizmatlar spektri bo‗yicha ham toifalanishi mumkin. 
Faqat bir toifadagi banklar, masalan, ulgurji banklar (Tesco Finance), chakana 
xizmatlar banki (JPMorgan). Biroq aksariyat banklar bir necha xizmatlarni taklif 
etadi va ular universal banklar toifasiga kiradi.
Bugungi kunda davom etayotgan jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi sharoitida 
bank faoliyati va bank operatsiyalarini rasional boshqarish katta ahamiyatga ega. 
Buning uchun banklarda zamonaviy bank menejmentini joriy etish, ilg‗or 
mamlakatlarning bu sohadagi tajribasini o‗rganish zarur. Shu ma‘noda menejment 
o‗z ichiga boshqaruv jarayonlarini amalga oshirishning moliyaviy, moddiy, tashkiliy, 
xukukiy, ma‘naviy-psixologik shart-sharoitlarini yaratish, boshkaruv vazifalarining 
bevosita ijro etilishi, boshqaruv jarayoni natijalari nazorat va taxlil etilishi kabi 
bosqichlarni qamrab oladi. 
Bularga ko‗shimcha ravishda tijorat banklarida mijozlarning kredit tarixi 
Boshqa banklar 
Kapital bozori 
NBBT faoliyati 
Kontrakt bank 
Iste‘molichilar 

---

24 
bo‗yicha axborot bazasini yaratish, bank kredit xizmatchilarini malakasini doimiy 
ravishda oshirib borish maqsadga muvofikdir. Shu bilan birga tijorat banklari 
barqarorligini ushlash va ularni samarali boshqarib turish uchun fikrimizcha, bank 
mijozlarini ham malakasini ularning iqtisodiy bilim saviyalarini oshirish, yangi 
ochilayotgan korxona rahbarlarini kasb malakaviy darajalarini tekshirish va nazorat 
qilish tizimini yaratish maqsadga muvofiq bo‗lar edi. Chunki bank barqarorligi va 
likvidligi bevosita bank mijozining moliyaviy barqarorligiga bog‗liq jarayon 
hisoblanadi.
Nazariy jihatdan, banklarni tartibga solishning an‘anaviy konsepsiyasi 
barqarorlikka, xususan, birinchi galda kapitalga (inqiroz sharoitida likvidlilikka ham) 
nisbatan prudensial talablarni ko‗zda tutib, normal iqtisodiy muhitda va tizimli bank 
sarosimalari sharoitida individual ravishda banklarning barqarorligini ta‘minlashga 
qaratiladi. Zero, bank tizimining umumiy barqarorligini ta‘minlash uchun, 
avvalambor tijorat banklarining individual ―himoya yostiqlari‖ mustahkam bo‗lishi 
lozim. 
Dastlabki kreditni muqobillashtirish nazariyalari vertikal foiz stavkasi davlat 
tomonidan belgilanishiga asoslangan. Keyingi nazariyalar uni defolt riskiga asosan 
belgilanishini ko‗rsatadi. Bu nazariyaga binoan moliyaviy vositachilar, jumladan 
banklar kredit riskining oshishini foiz stavkasini oshirish hisobiga kompensatsiya 
qilolmasligi inobatga olingan. Bank muayyan miqdordagi qarzlarga ega bo‗lgandan 
keyin risk darajasi foiz stavkasi darajasidan yuqori bo‗ladi, natijada kutilayotgan 
foyda pasayadi. U quyidagi grafikda tasvirlangan.