Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti b. B. Berkinov, D. S. Ashurova, M. K. Abdullaeva, G. E. Zahidov

8.3.Kapital qo’yilmalar bo’yicha sur’atlarni prognozlash.
Investisiiya dasturi respublikani ijtimoiy iqtisodiy rivojlantirish 
prognozlarining tarkibiy qismi hisoblanadi va davlat investisiiya 
siyosatining ustuvor yo’nalishlarinin aks ettiradi. SHu bilan birga loyiha 
qidiruv ishlaridan boshlab mamlakatni ijtimoiy iqtisodiy rivojlantirishning 
umumdavlat 
dasturlari 
bajarilishini 
ta’minlash 
uchun 
ob’ektni 
foydalanishga topshirishgacha bosqichlami 
hisobga olgan holda, 
investisiiya loyihalarini amalga oshirish muddatlarini va moliyalashtirish 
manbalarini hisobga olib, har yili Dastuming asosiy ko’rsatkichlari
53

---

aniqlashtirilgan va aniq ro’yhati yangilangan holda uch yillik davrga 
shakllantiriladi.
Prognozlash jarayonida prognozlash ob’ekti har tomonlama tahlil 
etilishi lozim. Bu ob’ektning ta’rifi va predmeti, prognozlash vazifalari, 
uning tashqi muqitga bog’liqligi, uning tuzulmasi, faol qilish mehanizmini 
va boshharishni o ’rganishni taqozo etadi. Formal mazmun tahlili uning 
modellarini tuzishni, ob’ektga ta’sir doirasini va optimal boshharish 
usulini talab etadi.
Kapital qo’yilmalaming o’sish sur’ati tempini prognozlash bu 
qo’yilmalami qaysi tarmoq, soha, yoki yo’nalishga mo’ljallanganligidan 
kelib chiqadi. Shuning uchun ham dastavval bashorat qilish ob’ekti har 
tomonlama o’rganib chiqib, uning o ’zgarish tendensiiyalari tahlil qilanadi 
va o ’sish sur’atlari o’rganiladi. Buning uchun iqtisodiy statistika 
usullaridan biri tanlab olinadi.
Tadqiqot 
uslubiyotining 
hususiyati 
tahlilda 
funksiional 
yondoshishdan foydalanishdir. Tizim tashqi muqit bilan kirish va chiqish 
signallari orqali bog’liq. Prognozlash usullarini ikkita guruqga ajratish 
mumkin:
Mantiqiy evristik usullar va modellashtirish usullari. Mantiqiy usullar 
haqiqatni mantiq asosida topishga bog’liq. Bu guruqga to’rtta usullar: 
formal mantiq, analogiya, ekpert baholash va evristik usullar kiradi.
Modellashtirish usullari 
matematik va statistik tadqiqotlarga, 
kompyuter yordamida rivojlanish omillari va qonunlarini topishga va 
eksperiment o’tkazishga asoslangan. quyi guruq sifatida ekstrapolyasiiya, 
ekonometrik modellash, normativ maqsadli va imitasiiya usullarini ajratish 
mumkin.
Kompleks usullar mantiqiy evristik va modellashtirishni birgalikda 
qo’llashni taqozo etadi.