Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti b. B. Berkinov, D. S. Ashurova, M. K. Abdullaeva, G. E. Zahidov

57

---

IX BOB. QURILISH TARMOG’INI TAHLIL QILISH VA
PROGNOZ QILISH.
9.1. Hududdagi qurilish ishlari bajarilishining tuzilishi
Umumiy tushuncha bo’yicha qurilish kompleksi- buyurtmachilar, 
asbob uskunalami, mehanizmlami, qurilish materiallarini etkazib 
beruvchilar, moliya-kredit tizimi, ilmiy-izlanish va loyiha tashkilotlari va 
bevosita aholi ko’rinishida namoyon bo’ladigan barcha korhona va halq 
xo’jaligi tarmoqlarini o’z ichiga oladi.
Tor tushuncha bersak, qurilish kompleksi o ’z ichiga faqatgina qurilish 
industiriya tarmoqlarini va sanoat harilish materiallarini, loyiha va ilmiy 
tashkilotlami o’z ichiga oladi. qurilish kompleksiing potensiiali deganda 
iste’molchilaming qurilish mahsulotiga bo’lgan eqtiyoj va talablarini 
berilgan 
muddat va sifatli qondirish imkoniyatlarini aniqlovchi 
ko’rsatkichlaming 
yig’indisi 
tushuniladi. 
Bu 
ko’rsatkichlardan 
quyidagilami ajratish mumkin:
1) kadrga oid ko’rsatkichlar, ularga ishchi kuchi va mutahassislaming 
sifati va miqdori, ya’ni qurilish-montaj ishlarida qatnashuvchilar kiradi;
2) qurilish-montaj tashkilotlaming material-tehnik qurollanganligi 
ko’rsatkichlari;
3) moliyaviy, iqtisodiy va ilmiy-tehnik o’z-o’zin rivojlantirish 
ko’rsatkichlari;
4) qurilish tashkilotlarining bozor munisabatlariga moslashish 
imkoniyatini harakterlovchi, tashkiliy-boshqaruv ko’rsatkichlari;
5) qurilish sohasidagi loyiha muqitining rivojlanish darajasi 
ko’rsatkichlari;
6) investisiiyalar, pudrat ishlari bozori, Mehnat bozori saqifalarida 
ahborot tizimining ko’rsatkichlari.
O’tish davrining dastlibki davri ichida qurilish ishlari qisqarishi yuz 
berdi. qurilish ishlarining hajmi qisqarishi munosabati bilan ko’pchilik 
qurilish tashkilotlari o’zining asosiy funksiiyalarini barjara olmay, 
ta’minlovchi-ayirboshlovchi va tijorat tashkilotlariga aylanib qoldi. 
Qurilish tarmog’ida amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar pirovard 
natijada prognoz parametrlariga erishishi uchun quyidagilami hisobga 
olish zarur:
1) 
Yaqin kelajakdagi va istiqbolda milliy manfaatlardan kelib chiqqan 
holda qurilish kompleksi rivojlanishini investisiion siyosat bilan mos 
ravishda uzviy boqlangan holda amalga oshirish. Ma’lumki, qurilish va
58

---

sanoat ishlab chiqarish o’rtasida yaqin aloqa mavjud: sanoat ishlab 
chiqarishning pasayishi 
qurilish yopilishiga olib keladi va aksincha. 
Undan tashhari 
investisiion kompleksining asosiy bo’qinlarini faoliyat 
koordinasiiyasini ancha kuchaytirish talib etiladi; qidiruv ishlami, 
loyihalashtirishni, mineral hom-ashyoni qazib chiqarish 
va qayta 
ishlashni, transport va asbob-uskunalar bilan ta’minlashni, ob’ektlar 
qurilishini.
2) Markazlashgan kapital qo’yilmalarining cheklangan resurlaridan 
foydalanishning natijaviy yo’nalishlarini asoslash.
3) 
Bozor 
mehanizmlarining 
intensifikasiiyasi, 
ulaming 
infratuzilmasining tarkibi (bank, sug’urt kompaniyalari, investisiion 
fondlar).
4) Qurilish ishlab chiqarishda ilmiy-tehnikaviy taraqqiyotning 
templarini tezlashtirish, izlanish va kashfiyotlaming hajmini oshirish, 
qurilish mashinalar parkini tehnik qayta qurollantirish va yangilash, lizing 
operasiiyalaridan keng foydalanish.
Qurilish ishlarini bajarilishi investisiiya ishlab chiqarish jarayonining 
asosiy fazasi hisoblanadi. Iqtisodiy mazmuni jihatidan asosiy fondlami 
qayta ishlab chiqarish jarayonining o’ziga hos hususiyatlarini ko’rsatib 
beradi. Yuzaki aytadigan bo’lsak, qurilish ishlarining bajarilishi bu 
qurilish, montaj, ta’mirlash qurilish va ishlaming boshqa turlarini bajarish 
bilan bog’liq bo’lgan, tayyor qurilish mahsulotlari(korhona, turar joy, 
maktablar, kasalhonalar va b.) bilan ta’minlashni bildiradi. Bajariladigan 
yoki qurilish ob’ektlariga harab, ular ishlab chiharuvchi (sanoat, energetik, 
transport, qishloq xo’jaligi) va noishlab chiqarish (turar joy, fuqarolik, 
kommunal) qurilishlarga ajratiladi. Qurilish tarmoqlarini quyidagicha 
tavsiflasakbo’ladi: (5-jadval)
I
5- jadval