Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti b. B. Berkinov, D. S. Ashurova, M. K. Abdullaeva, G. E. Zahidov

 

У = 
е 0 * 1 * 2 * 3
Misolni EHM yechib, quyidagi modelni olamiz:
Y -47,016+1,27xr 0,194x2+0,396x3
Y -
a - 2 fi1 1
v
1
23
v
" 0
193
V
0 *399
2 — t: 
Л х 
Л 2
 
Л
3
Ikki model ham adekvat Fras>Ftab. Bundan tanlab olingan omillar 
tovar ayriboshlashga nisbatan adekvat ekanligi kurinadi. Prognozlash 
uchun eng qulay modelni tanlash korrelyatsiya va determinant 
R=0886R+0,894 bilan amalga oshiriladi.
Bosqichli modellashda ular nisbatan katta. Shuning uchun u chakana 
tovar ayirboshlashni prognozlash uchun tanlangan, Xisoblash uchun 
ko’proq yaroqli ko’rinish quyidagicha:
LnY=2.027+1.23Lnxi-0„193Lnx2+0.399Lnx3
Prognozlash qiymatlarining omillarini bilgan xolda xi,x
2
,x3 lar 
chakana 
tovar 
ayriboshlash 
prognozini 
aniqlaydi. 
Masalan, 
prognozlash davri so’ngida (yil) xi kattaligi 116,5 % ni tashkil etadi, 
x2ql 13,6%, x3ql02%.Bu qiymatlami modelga qo’yib , Ln u =4,819 yoki u 
=23,3%ni olamiz, shunigdek, prognozlash davrining oxiriga kelib, oziq- 
ovqat maxsulotlarining chakana tovar ayriboshlashi 23,5%ga ortadi, 
bundan uning so’mdagi qiymatini aniqlash mumkin.
Aholi talabini aniqlashning boshqa bir usuli modellashtirish usuli 
hisoblanadi.
£ 
a.jXj = ei
j
ajj-mahsulot iste’molining miqdori ij- to’liq o’suvchi (polovozrastnoy) 
guruhi;
Xj-to’liq o’suvchan (polovozrastnoy) guruhining j- qiymati;
v,-1 mahsulotga bo’lgan talab.
14.3. Madaniyatni taraqqiy ettirishni prognozlash.
Madaniyatni taraqqiy ettirish prognozlari va dasturlarida madaniy- 
ma’rifiy muassasalami (klublar, kutubxonalar, madaniyat uylari va 
boshqalar) rivoj lantirish masalasi qo’yiladi.
Boshlangich qiymatlar quyidagicha:
- madaniy muassasalar bilan aholining ta’minlanganligi;
117

---

- shahar va qishloq aholisining o ’sish soni;
- shaharlar sonining o’sishi;
- madaniy muassasalaming moddiy bazasi holati va ulardan 
foydalanish darajasi.
Ta’minlanganlik me’yorlari, ya’ni saqlanayotgan har ming bog yoki 1 
kutubxonaga 700 kishi, 1 klub uchun 1000 kishi, shuningdek, shahar 
aholisi soniga nisbatan hiyobonlar (boglar) va boshqalar hisobiga ko’ra 
prognoz amalga oshiriladi.
Nashr mahsulotlarining chiqarilishi soni, o’quv yurtlari, kutubxonalar 
talablariga va boshqalarga ko’ra, qogoz resurslari hamda nashriyotlaming 
quvvatini hisobga olgan holda amalga oshiriladi.
Bu yerda ishlab chiqarish harajatlarini kamaytiruvchi va ayni vaqtda 
aholining nashr mahsulotlariga bo’lgan talabini qoniqtiruvchi modelni 
qo’llash mumkin:
Pj-maksimal mahsulotdagi tayyor harajatlar;
Xj-i turdagi mahsulotning ishlab chiqarish hajmi;
ay- turdagi qogozning har bir mahsulot uchun sarf;
В-i mahsulotga bo’lgan talab
Xj^O